چکیده:
کوی (محله) در کالبد معماری، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ـ اداری شهر در ایران، اهمیت بسیاری دارد. محلهها بر پایة هر کدام از عوامل فوق، شهرت و اعتبار مییابند و از همین منظر هویت محلهای پیدا میکنند. در منابع تاریخی، از آن میان تاریخ نوشتههای محلی و جغرافیایی، آگاهیهای بسیاری دربارة محلات شهرهای گوناگون و وضعیت زندگی در هر محل ارایه شده است. محله از طریق برخی عوامل و یا اماکن و فضاهای عمومی و شاخص، پیوند میان گروهی از جامعه را در خود و در ارتباط با دیگر محلهها و همة شهر برقرار میکند. این ویژگیها در محلههای شهرهای ایران بویژه در قرون نخستین اسلامی وجود داشته و بنیان محله بر اساس ریشة ایرانی پیش از اسلام و توأمانی با الگوهای دورة اسلامی از آن زمان نهاده شد. این مقاله بر آن است تا ویژگیهای محله در شهرهای ایران سدههای نخستین اسلامی را بر اساس تاریخ نوشتههای محلی و جغرافیایی و با تأکید بر عناصر هویت بخش، ترکیب اجتماعی و مذهبی و فضاهای عمومی مانند مسجد، بازار و میدان بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
"کوی (محله ) در شهرهای ایرانی سده های نخستین اسلامی دکتر حسن باستانی راد استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی چکیده کوی (محله ) در کالبد معماری ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی ـ اداری شهر در ایران ، اهمیت بسیاری دارد.
این مقاله بر آن است تا ویژگی های محله در شهرهای ایران سده های نخستین اسلامی را بر اساس تاریخ نوشته های محلی و جغرافیایی و با تأکید بر عناصر هویت بخش ، ترکیب اجتماعی و مذهبی و فضاهای عمومی مانند مسجد، بازار و میدان بررسی کند.
در برخی از شهرها مانند کرمان ، نام محله هایی چون «کوی گبران »، هم در منابع قرون میانه دیده می شود و هم در ساختار محلات امروزی شهر (خبیص ، ۱۳۴۳: ۳۳)، و نیز در شبورقان ، دیلمیان روزگار سلطان محمد، در «کوی دیلمان » به چشم می خورد ساکن بودند (بیهقی ، ۱۳۷۴: ۹۹۰) و در قرن ششم قمری هنوز نام و نشان کوی برامکه در شیراز وجود داشت و در قرن هشتم هم از آن یاد شده است (جنید شیرازی ، ۱۳۲۸: ۴۸۰).
در منابع تاریخی و جغرافیایی توصیف های بسیاری از این مسأله به میان آمده است ، چنان که آتشکدة کهندژ نیشابور،۱۴ آتشکدة قم (قمی ، ۱۳۸۵: ۱۰۴- ۱۰۱)،۱۵ بتخانة بخارا، بتخانة بیکند، بتخانة رامیتن (رامیثن )، «بازار ماخ » و بتخانة کهندژ بخارا (نرشخی ، ۱۳۶۳:۱۰، ۶۲، ۶۷، ۶۹)، معبد بودایی شهر میرکی از شهرهای اسپیجاب (مقدسی ، ۱۳۸۵: ۳۹۷)، آتشکدة قزوین ، آتشکده و معبد مهری نائین ، آتشکدة سیرجان و ده ها مکان دینی دیگر به مساجد جامع اسلامی تبدیل شدند."