چکیده:
شهرستان آبدانان واقع در جنوب شرق استان ایلام، از منظر باستان شناختی و تاریخی یکی از مهم ترین شهرستانهای استان به شمار میرود. این منطقه چندین بار مورد بررسیهای باستان شناختی قرار گرفته است . در اردبیهشت ماه ١٣٨٩ از طرف سازمان میراث فرهنگی آخرین فصل بررسی در قسمت شمالی بخش مرکزی آبدانان صورت گرفت . در این بررسی نوزده محوطه مربوط به دوران مختلف پیش از تاریخ ( عصر مفرغ)، تاریخی و اسلامی شناسایی گردید. چهار محوطه متعلق به گورستانهای دوران اسلامی متاخراند. با توجه به این که تمام این گورستانها فاقد محوطه های استقراری میباشند؛ احتمالا”متعلق به جوامع سیار بوده اند. نکته ی جالب توجه آن که بر روی سنگ گورهای این منطقه تصاویر مختلفی اعم از نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی و نیز ابزار و ادوات دیده میشود که فرهنگ و جهان بینی مردمان ساکن این منطقه را بازتاب میدهند. این تحقیق به روش میدانی (بررسی باستانشناختی در محل ) و استفاده از منابع مکتوب (مقایسه آن با قبرها مناطق دیگر) انجام شده است . در این مقاله سعی شده علاوه بر معرفی محوطه - های مذکور، به بررسی و مطالعه ی نقوش گورها پرداخته شود و با سایر گورهای مشابه و معاصر قبرستانهای شهرستان دلیجان در استان مرکزی، قبرستان دارالسلام در استان فارس و قبرستان سمیران در استان گیلان مقایسه ی مختصری صورت گیرد.
خلاصه ماشینی:
"بعضی از قبرها دارای سنگ های نوشته با مضامین خاص و نیز تاریخ متعلق به حداکثر دو قرن پیش است (تصاویر شماره ٥) Posht-e- Gerdah * (رجوع شود به تصویر صفحه) تصویر شماره(٥): نمونه هایی از سنگ قبرهای تاریخ دار از محوطه ی پشت گرده محوطه ی ١٤٠ اطلاعات مربوط به این محوطه در گزارش بررسی باستانشناختی منطقه لحاظ نشده است ؛ اما سنگ قبرهای آن از لحاظ تصویری بسیار غنیتر و گویاتر از قبرهای سایر محوطه ها هستند.
این مورد نیز تنها در قبرستان وران واقع در در شهرستان دلیجان مشاهده میشود؛ در حالی که روی قبرهای آبدانان تصاویر حیوانی بسیار غنی و متنوع است ، به عنوان مثال: تصویر بزکوهی، گوزن و اسب روی بیشترقبرهای مردان و زنان مشاهده میشود و عنصر جدایی ناپذیری موضوعهای تصویری روی قبرهای این منطقه میباشد (تصویر ١، ٢، ٥و ٦) از سویی ، با توجه به ادبیات عامه ی مردم ایلات و عشایر، حیوانهایی مانند بز کوهی ، گوزن و شیر همواره جایگاه مهمی در حوادث مهم زندگی افراد مانند شکار و جریانهای دیگری دارند که گواه بر شجاعت و دلیری فرد هستند.
به عنوان مثال: برخی تصویر شانه را مربوط به قبرها زنان و نشانه ای دال بر جنسیت متوفی میدانند یا تصویر قیچی را گواهی بر آرایشگر گر بودن یا خیاط بودن شخص متوفی می - دانند(پویان،١٣٨٩)؛ در حالی که به نظر میرسد چنین تفاسیری بدون به کار بردن پژوهش های قوم باستان شناسی یا بدون دانش کافی از فرهنگ عامه ی مردم منطقه درست نیست ؛ زیرا به عنوان مثال : تصویر شانه هم روی قبرها مردان و هم زنان؛ اما به دو شکل متفاوت حک شده است ."