چکیده:
«درۀ نادره» از مهمترین آثار میرزا مهدی خان منشی به شمار میآید که دربارۀ رخدادهای زمان نادرشاه به نثر مصنوع نوشته شده است. میرزا مهدی در نگارش این کتاب بیش از آن که به فکر روایت تاریخ و بازگویی کشاکشهای سیاسی و نظامی نادرشاه باشد، هم خود را متوجه فضیلتمآبی و خودنماییهای ادبی کرده است. وی در پرداخت کتاب از واژهها و ترکیبات دشوار تازی و پارسی، آیات، احادیث، امثال و اشعار عرب و صنایع لفظی و معنوی بهره برده است. پژوهش حاضر به بررسی و بازخوانی چند مثل از «درۀ نادره» و ربط آنها و بررسی آنچه استاد جعفر شهیدی در توضیح و تصحیح امثال ارائه کردهاند، اختصاص دارد. بررسیها نشان میدهد که استاد شهیدی در تصحیح و توضیح پارهای از امثال دچار خطا گشته است. همچنین در این مقاله به توضیح و تبیین چند مثل که شهیدی از توضیح آنها صرف نظر کرده است، پرداخته می شود.
Doreye Nadereh is amongst the most important works of Mirza Mehdi Khan Monshi written about the events of Nader Shah’s period in elaborate prose. In writing this book، he has paid more attention to literary show off and flamboyance than narrating the political and military conflicts of that era. He has used difficult Persian and Arabic words and idioms، Quranic verses، hadiths، Arabic proverbs and poems as well as other figurative devices. This paper studies and rereads several proverbs of Doreye Nadereh and their relation as well as what Ja’far Shahidi has said about the explanation and correction of such proverbs. The results of this study show that he has some mistakes regarding the explanation and correction of several proverbs. This study also explicates some proverbs that Shahidi has ignored.
خلاصه ماشینی:
مقالۀ حاضر به بازخوانی چند مثل از«درۀ نادره» که شهیدی از توضیح آنها صرف نظر کرده است و واکاوی آنچه وی در توضیح و تصحیح امثال ارائه کرده است، اختصاص دارد.
دربارۀ «دره نادره» مقالاتی چاپ و منتشر شده است که از جمله آنها میتوان موارد زیر را برشمرد: «دره نادره و اشعار عربی آن» از موید شیرازی، درباره اشعار عربی دره نادره و ترجمه آنها، در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد و مقاله «نگاهی به نثر فنی بر مبنای مقایسه نفثهالمصدور و دره نادره» از زهرا محمدیان در مجله بهار ادب.
میرزا مهدی در نگارش «دره نادره» حدود ششصد مثل و حکمت عربی به کار برده است که اغلب آنها در ادب فارسی بیسابقه اند.
آب و قدح الفوزه المنیح (استرآبادی، 1366: 322) این مثل از امثال کمکاربردی به حساب میآید که حتی در بسیاری از کتابهای مثل مشهور عرب نیز ضبط نشده است.
شهیدی در توضیح این مثل به نقل از «برهان قاطع» و «مجمع الامثال» مینویسد: «ناخوشتر از بوی سداب که گیاهی بدبو است و برای گریزاندن حشرات و مار به کار میرود».
این مثل به صورت «شهرا ربیع کجماد البوس» در کتاب های مختلف ضبط شده است و با عنایت به این که مهدی خان استرآبادی عین امثال را در متن دره به کار میبرد، جمله صحیح و پیشنهادی به صورت زیر است: «و زمانه از تیغ هلالی پادشاه بر اعدا، هلال شهرا ربیع کجماد البوس آشکارا کرد».
این مثل در مجمع الامثال به صورت زیر ثبت شده است: «شهرا ربیع کجمادی البوس».
کاریرد این مثل در متون نثر فارسی همچون اغلب امثال به کار رفته در دره نادره مسبوق به سابقه نیست.