چکیده:
هدف این مقاله بررسی سازوکارهای تأمین امنیت در شبه جزیره عربی (جزیرهالعرب) پیش از اسلام است. چنانکه میدانیم امنیت از نگاه اقتصادی کالای عمومی است که در اکثر اجتماعات دولتها تولید آن را برعهده دارند. آنچه موضوع تأمین امنیت در جزیرة العرب را به معمای تاریخی تبدیل و شایسته پژوهش میسازد فقدان دولت در شمال این سرزمین در آستانه ظهور اسلام است. شواهد تاریخی از جمله رواج تجارت با سرزمینهای دور دست نشان میدهد عرب جاهلی توانسته بود به رغم فقدان دولت با تکیه بر سازوکارهای خصوصی، سطحی از امنیت را در شبه جزیره ایجاد کند. در جامعه عربی آن روزگار قبیله کارکرد «باشگاهی» را داشت که امنیت را منعپذیر میساخت و به کالای عمومی ناخالص تبدیل میکرد. بهعلاوه نظام پیچیدهای از قراردادهای امنیتی بین قبایل -که به «حلف» و «خفاره» معروف بود- تأمین امنیت را ممکن میساخت. بدین ترتیب با استفاده از مجموعه این روشها تأمین داوطلبانه امنیت به عنوان یک کالای عمومی ناخالص امکانپذیر شده بود. مهمترین ایراد این نظام هزینه زیاد رسیدن به توافق و عقد قرارداد و نیز عدم پایبندی کامل گروهها و قبایل به مفاد آن بود که هزینههای مبادله را بالا میبرد و باعث میشد امنیت کمتر از مقدار بهینه عرضه شود. بدین ترتیب شبه جزیره عربی در آستانه ظهور اسلام نیازمند دولتی بود که امنیت را با هزینه کمتری تأمین نماید. مؤلفان امیدوارند مقاله حاضر بتواند گوشههای ناشناختهای از تاریخ جزیرهالعرب را روشن کند و تکیهگاه قابل اعتمادی در شناخت تحولات این سرزمین پس از ظهور اسلام باشد.
How was the security provided in the Pre-Islamic Arabia? Economists recognize security as a public good that is provided publicly in most cases. But the northern pre-Islamic Arabia had no government. So how was the security provided in the PreIslamic Arabia in the absence of government? The historical facts – especially the popularity of trade in the region- show that its habitants could maintain an acceptable level of security using private rather than public mechanisms. In this security system each tribe played the role of a “club” which makes the security excludable and so a non-pure public good. There was also a set of security contracts among some Arabian tribes that was known as oath and khafarah. So using these mechanisms، the security was produced as a voluntarily provided public good. The weaknesses of this system were the high costs of contracting and enforcing the contracts. Hence the northern pre-Islamic Arabia needed a government that could provide the security with lower costs. We hope that this paper could expand our knowledge about pre-Islamic Arabia so as its political changes after the down of Islam.
خلاصه ماشینی:
اکنون میتوان این سؤال را مطرح کرد که آیا در غیاب دولت هیچ مقداری از کالاهای عمومی به صورت داوطلبانه تأمین نخواهد شد؟ کوز در مقاله 1960 خود اهمیت مبادلات داوطلبانه را در تفوق بر مشکل هزینههای اجتماعی یادآوری کرده بود (Coase, 1960).
3. حکومت و قدرت سیاسی در جزیرهالعرب اکنون شایسته است به این پرسش پاسخ دهیم که آیا در شبه جزیره عربی حکومتی وجود داشت که این حقوق افراد و قبایل را تعریف کند و ضمن ایجاد امنیت از حقوق افراد در مبادلات اقتصادی دفاع کند؟ به اتفاق بسیاری از مورخان، شمال شبه جزیره عربی -از جمله حجاز- در دهههای منتهی به ظهور اسلام فاقد حکومت بود (لاپیدوس، 1381، ص39).
آنگاه درباره برخی حکومتهای عربی که در مرزهای شمالی این سرزمین وجود داشت توضیحاتی را بیان میکنیم و نشان میدهیم که در آستانه ظهور اسلام همه حکومتهای عربی متلاشی شده و مناطق شمالی شبه جزیره با خلأ حکومت مواجه بود.
خطراتی که کاروانهای تجاری و بازارهای عرب را تهدید میکرد با بستن احلاف کاهش مییافت اما پایان نمیگرفت زیرا حلف پیمانی بین دو یا چند قبیله یا طائفه و هدف اصلی آن تأمین امنیت جانی اعضای منسوب به قبایل متحالف بود.
نقش ماههای حرام در تأمین امنیت کاروانهای تجاری علاوهبر روشهای مبتنی بر قرارداد روشهای دیگری نیز برای تأمین امنیت در شبه جزیره عربی وجود داشت که برآمده از سنتهای پذیرفته شده در میان عرب بود.
بدین ترتیب یافتههای مقاله حاضر این دیدگاه بوکانن را تأیید میکند که اعتقاد داشت تأمین داوطلبانه کالاهای عمومی در مورد گروههای کوچک (که قبایل عرب را میتوان از مصادیق آن به شمار آورد) و نیز در مورد کالاهای عمومی ناخالص امکانپذیر است.