چکیده:
عبدالرحمن بن خلدون، با هدف شناخت اخبار صحیح تاریخی از اخبار کذب، به بررسی اجتماع انسانی پرداخته است تا طبایع و قوانین این اجتماع را به دست آورد. وی در این زمینه، در ابتدای کتاب تاریخی «العبر» خویش، علمی را به نام «عمران» بنیان نهاده است. مسائل این علم، قوانین حاکم بر اجتماع انسان ها می باشد که ابن خلدون ادعای کشف آنها را به روش «برهانی» دارد. مهم ترین ایراد مقدمه ابن خلدون، وجود نقض در موارد متعددی از قوانین اجتماعی بیان شده به ویژه درباره دولت ها می باشد. منشا این ایراد، به روش وی در استخراج قوانین بازمی گردد. ایراد اساسی روشی به قوانین ابن خلدون، دو چیز است: الف) عدم پایبندی بر قلمرو روش ها و استفاده از روش تعقلی در قلمرو روش تجربی؛ ب) عدم رعایت شرایط هر روش در مقام عمل. مقاله حاضر به روش تحلیلی ـ توصیفی به این موضوع می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"بر اساس آنچه ذکر شد، سؤال اصلی تحقیق، به این شکل مطرح می شود: چه ارزیابی از روش ابن خلدون در کشف قوانین اجتماعی (علم عمران) که وی ادعای برهانی بودن آن را دارد، می توان ارائه نمود؟ برخی سؤالات فرعی نیز عبارتند از: به لحاظ شکل و ساختار استدلال، روش های کشف مجهول در علم منطق چیست؟ از منظر مواد و مقدمات استدلال، چه روش هایی وجود دارد؟ روش برهانی که یقین آور است، چه شرایطی از نظر ساختار و مواد استدلال باید داشته باشد؟ بررسی حاضر، ضمن بحث از روش های استدلال در علم منطق و بیان شرایط روش برهانی، ادعای یقینی بودن قوانین استخراج شده از سوی ابن خلدون را در معرضتردید و نقد قرار داده، دو ایراد مهم روشی به شیوه وی را بیان می کند؛ سپس، در ادامه، نمونه هایی از نقض قوانین ادعایی ذکر می شود.
روشن نیست که آیا مراد وی از «روش های برهانی»، برهان به اصطلاح منطقیین است یا مقصود وی، مطلق استدلال و قیاس؟ پذیرش هر دو فرض، مشکل است؛ زیرا با توجه به آشنایی ابن خلدون با شرایطی که برای روش برهانی در علم منطق بیان شده است، بعید است که وی چنین ادعای بزرگی داشته باشد که قوانین استخراجی وی، شرایط بسیار سخت برهان منطقی را دارد (توجه داشته باشیم که در قضایا و گزاره های برهان منطقی، فقط جزم به واقع کفایت نمی کند، بلکه استحاله عقلی سلب محمول از موضوع، شرط گزاره های تشکیل دهنده برهان می باشد)."