چکیده:
این مقاله درصدد تحلیل و نقد نظریه «استفاده و رضامندی» در رسانه است. طبق این نظریه، مخاطبان «میل» و «نیاز» خود را بر رسانه ها تحمیل، و بر روند سیاست گذاری و برنامه سازی آنها تاثیر می گذارند. بر این اساس، رسانه باید مخاطب محور باشد؛ یعنی در جهت پاسخ گویی به امیال و نیازهای عینیت یافته مخاطبان عمل کند. به نظر می رسد که مدعای اصلی این نظریه، در کل با برخی آموزه های دین مبین اسلام در خصوص وظایف و رسالت نهادهای فرهنگی از جمله رسانه های جمعی در تعامل با مخاطبان خود، در تقابل می باشد. یک رسانه دینی یا دارای مرجعیت الگویی و هنجاری دینی، نمی تواند و نباید در سیاست های فرهنگی و برنامه سازی خود، نیازهای کاذب مخاطبان را با اهداف و اغراض ویژه در کانون توجه قرار دهد. از دید اسلام، تنها ارضای نیازهای واقعی است که با رعایت اصول، بالقوه می تواند در حرکت تعالی جویانه مومن در سیر به سمت هدف غایی خلقت، یعنی قرب الهی موثر افتد. ازاین رو، یک رسانه مطلوب با معیار دینی، تنها باید ارضا و تامین نیازهای واقعی و شناخته شده مخاطبان را وجه همت خویش قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"سؤالی که در این بخش مطرح است اینکه انسان بماهو انسان چه استعدادهایی به صورت بالقوه و نهفته در خود دارد که باید شکوفا شوند؟ بعد از این مرحله، سؤال می شود که اسلام یا نظام تربیتی دین چه عنایتی به این استعدادها دارد؟ درجه اهمیت هریک از آنها در سامانه وجودی انسان و مراتب رشد او به چه میزان است؟ راه های شکوفایی آنها کدامند؟ در فرض تزاحم، اولویت و اهمیت را به کدام یک می دهد؟ همان گونه که پیش تر اشاره شد، «نیازها» برخاسته از «استعدادها» است، ازاین رو، سؤال جدی و محوری این بخش این خواهد بود که انسان بما هو انسان از چه استعدادهایی برخوردار است؟ بدون شک، شناخت این استعدادها، ما را در جهت شناخت دقیق تر نیازها و راه های ارضای آنها هدایت می کند.
نتیجه گیری از جمله نتایج و دستاوردهای مهم نظریه «استفاده و رضامندی» در حوزه مطالعات رسانه، توجه دادن ارباب رسانه به «فعال» بودن مخاطب در مقابل دیدگاه های قایل به انفعال، تبعیت و پذیرا بودن مخاطب در مقابل پیام رسانه است؛ چراکه از دید اصحاب این نظریه، مخاطب تنها به انگیزه ارضای امیال و نیازهای احساس شده و برانگیخته شده به سراغ رسانه و برنامه های متنوع آن می رود و سعی دارد تا با استفاده ابزاری از آن به هدفمطلوب خود یعنی ارضای خواسته ها و نیازهای فعلیت یافته نایل آید."