چکیده:
آیات متعددی از قرآن کریم بر مرجعیت علمی اهل بیت ^ دلالت میکند. برخی از آیات به طور روشن و با دلالت مطابقی و برخی دیگر با دلالت التزامی چنین دلالتی دارند از جمله آیاتی که به صراحت مرجعیت علمی اهل بیت ^ را بیان کرده آیه ٤٣ سوره نحل است که در سوره انبیا آیه ٧ با تفاوت اندکی تکرار شده است . خداوند متعال می فرماید: «و ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم فسالوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون ». در این مقاله پس از بررسی مفاهیم کلیدی، دیدگاه های مختلف درباره مصداق اهل ذکر بررسی شده است . ابتدا دیدگاهی که بر اساس سیاق آیات ، اهل ذکر را اهل کتاب میداند مطرح شده و اشکالات آن بیان گردیده و سپس محذور دیدگاهی که آیه را از جهت سائل ، مسئول و مسئول عنه عام میداند روشن شده است . و در پایان دیدگاه کسانی که از فریقین با تکیه بر روایات ، مصداق اهل ذکر را اهل بیت ^ میدانند تییین شده و روایاتی که در منابع فریقین در این باره آمده بررسی شده است .
خلاصه ماشینی:
پیروان مکتب اهل بیت معتقدند ائمه ^ با توجه به دارا بودن مقام عصمت و علم لدنی (که در جای خود با براهین عقلی و نقلی اثبات شده است ) تنها مرجع علمی بعد از پیامبر اعظم ’ هستند که برای فهم درست کتاب و سنت باید به ایشان مراجعه کرد برای این ادعا علاوه بر ادله عقلی به آیات و روایاتی استدلال میکنند.
در بیان علمای اهل سنت کسانی هستند که میگویند اهل ذکر یهود و نصاری هستند (نک : بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التأویل ١٤١٨: ٣/ ٢٢٧؛ سمرقندی، بحرالعلوم : ٢/ ٢٧٥؛ سیوطی، تفسیر جلالین : ١/ ٢٧٥؛ ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم ١٤١٩: ٤/ ٤٢٩؛ طنطاوی، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم : ٨/ ١٥٧؛ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان : ٥/ ٣٨؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان ١٤١٦: ٤/ ٢٦٤؛ سیوطی، الدر المنشور فی تفسیر المأثور ١٤٠٤: ٤/ ١١٨؛ ابن خبری غرناطی، محمد بن احمد – کتاب التسهیل لعلوم التنزیل ؛ زمخشری محمود – الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل )؛ علمای شیعه نیز این مطلب را آورده اند (طباطبایی، تفسیر المیزان ١٣٦٣: ١٢/ ٤٢٨ و ١٢؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه ١٣٧٤: ١١/ ١٤٤، کاشانی، زبدة التفاسیر ١٤٢٣؛ کاشفی سبزواری، ١٣٦٩: ٥٨٣).
مفسران شیعه اضافه میکنند: اگر «فاسئلوا اهل الذکر» را به تنهایی در نظر بگیریم ، با توجه به اینکه مورد مخصص نیست ، آیه شریفه قاعده کلی بیان میکند که هم سائل و هم مسئول و هم مسئول عنه عام است ، یعنی هر جاهلی هرچه را نمیداند باید از عالم به آن بپرسد.