چکیده:
کتاب جنگهای ایران و روم اثر پروکوپیوس یکی از مهم ترین منابع تاریخ ایران باستان به شمار می رود . پروکوپیوس در اواخر قرن پنجم میلادی در شهر قیصریه واقع در فلسطین متولد و در سال 537 میلادی به هنگامی که افسر جوانی در سپاه " ژوستینین " بود به سمت مشاور قضایی و منشی مخصوص بلیزاریوس انتخاب گردید . وی در همه جنگهای بلیزاریوس در آفریقا و ایتالیا و مشرق همراه او بوده و به تشریح آنجه مشاهده کرده پرداخته است . مهم ترین اثر او کتاب " تاریخ جنگها " است که دارای هشت قسمت بوده و شرح جنگهای ایران و روم در قسمتهای اول و دوم آن قرار دارد .
خلاصه ماشینی:
"در ادامه میگوید:قباد برای پرداخت تنخواه به پادشاه هیاطله از«آنا ستاسیوس»امپراطور روم در خواست وام کرد که وی از قبول آن خود داری کرد و سعی داشت که با ایجاد اختلاف میان هیاطله و ایرانیان و تضعیف هر دو،از این امر استفاده نماید که همین مسأله موجب حملهی قباد به روم گردید که این حمله و تصرف«آمد»توسط قباد به تفصیل توضیح داده شده است که در نهایت این جنگ به قرار صلحی مبنی بر پس دادن«آمد»توسط ایرانیان در مقابل اخذ هزار شمش طلا از رومیان منجر گردید و سپس یک صلح هفت ساله بین طرفین منعقد شد.
در مورد چنگ اول انو شیروان با رومیان میگوید که انو شیروان از پیشرفتهای دولت روم نگران شده و به دنبال بهانهای برای شکستن پیمان صلح بوده به این منظور با منذر2صحبت کرده و او را مأمور نمود که بهانهای برای آغاز جنگ فراهم آورد پیرو این هدف،منذر از«حارث»3شکایت کرد و به بهانه این که وی به حدود و سر حدات او تجاوز کرده است،به روم حمله کرد و ضمنا اعلام نمود که این حمله به هیچ وجه موجب نقض پیمان ایران و روم نمیشود چون هیچ یک از دو دولت (1)-این مسایل مربوط به زمان قباد بود.
آتشکدهی بزرگ ایرانیان در آذر بایجان واقع است و مراسم مذهبی بسیاری در گرد آن بجا میآورند و از آن جمله است پرسش از غیبگوی آنجا دربارهی امور (1)-پیر نیا میگوید:بین دو ملک در گیری روی داد و رومیها بدون مراجعه به دولت ایران خود را حکم قرار دادند و این بهانهای برای جنگ انو شیوان با رومیان شد."