چکیده:
فعل آینده در زبانهای ایرانی از دوره باستان تاکنون با تحولاتی همراه بودهاست. در فارسی باستان ساخت خاصی به نام آینده وجود نداشت و غالبا از وجه التزامی برای اشاره به آینده استفاده میشد. در اوستایی، علاوهبر وجه التزامی، فعل مستقل آینده نیز وجود داشت که از این ساخت تنها وجه اخباری و صفت فاعلی موجود است.
در گروه غربی زبانهای ایرانی میانه، خلا کاربرد فعل آینده با وجه مضارع التزامی و مضارع اخباری جبران میشدهاست. در گروه شرقی زبانهای ایرانی (سغدی و خوارزمی)، فعل آینده با افزودن پسوند زمانساز به آخر فعل واژگانی ساخته میشد.
در فارسی دری، و به تبع آن در فارسی نوشتاری امروز، فعل آینده از ترکیب شکل تصریفی فعل معین «خواستن» و فعل واژگانی (در شکل مصدر کامل یا کوتاه) بنا میشود. اما در فارسی گفتاری معمولا این شیوه کاربردی ندارد و عملا مضارع اخباری جانشین آن گردیدهاست. در بیشتر گویشهای ایرانی ویژگی فعل آینده مشابه فارسی گفتاری است.
در این مقاله ضمن بررسی سیر تحول تاریخی فعل آینده از گذشته تا به امروز، چگونگی ساخت آن در برخی از گویشهای ایرانی مطالعه شدهاست.
The future tense of the verbs has been changed from old period up to now. In Old Persian there was no future tense and often subjunctive mood has been used to refer to the future tense. In Avestan language, there has been an independent futute tense besides subjunctive mood and from this structure just remained the declarative mood and subjective adjective. In the western group of middle Iranian languages, the lack of future tense has been compensated with present subjunctive and present declarative. In the eastern group of Iranian languages, (Sogdian and Kharazmi), the future tense of the verb was made by the addition of tense suffix to the end of the verb. Following Dari Persian in the modern written language, the future tense is made through combination of the auxiliary verb »khastan« and the lexical verb (in the full or truncated form of the infinitive). However, the mentioned future tense is not used in the spoken Persian and in practice; it has been replaced with the present declarative. In most Iranian dialects, the future tense characteristic is the same as the spoken Persian. In this paper, while investigating the historical change of the future tense of the verb from past up to now, its structure has been studied in some Iranian dialects.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله ضمن بررسي سير تحول تاريخي فعل آينده از گذشته تا به امروز، چگونگي ساخت آن در برخي از گويش هاي ايراني مطالعه شده است .
هرچند دربارٔە فعل آينده به صورت پراکنـده و گسسـته در اغلـب کتـاب هـاي دستوري مطالبي فراهم آمده ، ولي تاکنون مجموعه اي مستقل ، مستند و نظـام منـد در بررسـي سير تحولات تاريخي اين فعل در زبان ها و گويش هاي ايرانـي نوشـته نشـده اسـت (١).
همچنين از وجه دعايي نيز گاه در بيان معني آينده استفاده شده است : دشتي که وزد رايحۀ قهر تو آنجا تا حشـر نروياد دگـر مهرگيايي (ايرج ميرزا، به نقل از ابوالقاسمي، ١٣٨٧: ٢٣٣) علاوه بر اين در فارسي دري، فعل مستقل «آينده » نيز بـه وجـود آمـد کـه از ترکيـب فعـل معين «خواستن » (در وجه مضارع اخباري و غالباً بدون جزءِ پيشين ) با مصدر کامـل يـا کوتـاه فعل واژگاني ساخته ميشده است .
تغييـر قلمـرو و دلالـت زماني مضارع اخباري از زمان «حال » به «آينده » موجب به وجود آمدن ساخت جديدي به نـام «مضارع مستمر» در زبان فارسي امروز شده کـه قـبلاً در زبـان فارسـي دري سـابقه نداشـته و حتي اين ساخت به زبان نوشتاري نيز راه پيدا کرده است .
در فارسي دري ضمن ادامۀ استفاده از مضارع اخباري در اشاره به آينده ، سـاخت نـويني بـه وجود آمد که از ترکيب فعل معينِ «خواستن » با فعـل واژگـاني سـاخته مـيشـده اسـت .