چکیده:
تمثیل بیان غیرمستقیمی است که اساس آن بر تشبیه بنا می شود؛ بدین ترتیب که فرد برای بیان ذهنیت خویش که معمولا مفهومی عقلی و نامحسوس است، عینیتی محسوس را برمیگزیند تا ذهنیت خود را به وسیله آن القا کند. در بلاغت قدیم و جدید به تمثیل توجه شده، آن را وسیلهای برای تصویرگری می دانند. از این رو و به استناد کتاب های نقدی و بلاغی جدید و قدیم و با نگاهی به امثال که در اکثر آنها برای نزدیک کردن معنا به ذهن و تاثیر بیشتر در مخاطب از تخیّل و تصویرگری و تمثیل استفاده شده است؛ می توان گفت نه تنها در امثالی که رویکرد تشبیهی دارند؛ بلکه در سایر مثلها نیز نوعی تمثیـل و تصویرگری وجود دارد. به عبارت دیـگر میتوان مدّعی شد که تمثیل فقط آن معنای تشبیه یا استعاره تمثیلیه نیست؛ بلکه حتی در امثال کنایی هم میتوان تمثیل یافت. با نگاهی به کتابهای امثال درمی یابیم که مثل گاه رویکرد تشبیهی، گاه استعاری و گاه کنایی دارد و حتی گاه حکمتی است، پندآمیز که شیوع در بین مردم باعث شده، آن را در زمره امثال بیاورند. این مقاله حاصل پژوهشی عمده در جهت معادل یابی امثال فارسی و عربی است. از جمله دستاوردهای این مقاله تحقیقی این است که مبالغه در تمثیل عربی درمقایسه با فارسی بسیار زیاد است و نیز امثال بسیاری در دو زبان کاربرد مشترک دارند؛ اما در قالبهای متفاوتی؛ از جمله مثل، مثالک
خلاصه ماشینی:
از این رو و به استناد کتاب های نقدی و بلاغی جدید و قدیم و با نگاهی به امثال که در اکثر آنها برای نزدیک کردن معنا به ذهن و تأثیر بیشتر در مخاطب از تخیل و تصویرگری و تمثیل استفاده شده است؛ می توان گفت نه تنها در امثالی که رویکرد تشبیهی دارند؛ بلکه در سایر مثلها نیز نوعی تمثیـل و تصویرگری وجود دارد.
اگر در مثل های موجود در کتب امثال که در قالب های استعاره تمثیلیه یا تشبیه تمثیل یا مبالغه در تمثیل یا حکایت انسانی یا حیوانی یا مثالک یا حکمت سائره و یا اسلوب معادله آمده است؛ دقت کنیم می توان در آنها به جز حکمت های زبانزد، نوعی تمثیل و تصویرگری یافت و هنگام معادل یابی بین آنها نیز در می یابیم که مثلا موضوعی که در یک مثل فارسی در قالب یک حکایت انسانی به تصویر کشیده شده، چه بسا در عربی تنها با یک حکمت زبانزد بیان شده است که هیچ تمثیل و تصویری در آن نیست یا در عربی حقیقتی که با استفاده از اسلوب معادله تأثیر گذارتر شده، در فارسی در قالب یک مثل نما کاربرد پیدا کرده است.
در مورد پیشینة تحقیق لازم است، یادآوری شود که از تمثیل در کتابهای بلاغت قدیم؛ از جمله در مفتاح العلوم، اسرارالبلاغه، دلائل الاعجاز، و حتی در العمده و نهایة الأرب در یک فصل سخن رفته است و در میان کتب جدید فارسی کتابهای صور خیال در شعر فارسی و بلاغت تصویر به تمثیل پرداخته اند و حتی در فارسی مقالة مستقلی به این نام از محمود فتوحی به چاپ رسیده است.