چکیده:
سعدی و فرطوسی از جمله ادیبانی هستند که میزان تأثیرپذیریشان از نهج البلاغه قابل تأمّل است. تا آنجا که میتوان گفت: بعد از قرآن کریم، نهج البلاغه مهمترین الگوی محتوایی و مضمونی اندیشة ایشان بوده است. در این جستار، آثار سعدی و فرطوسی مورد مطالعه قرار گرفته است. یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که سعدی و فرطوسی در آثار خود از سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه بهرههای اخلاقی و حکمی فراوان بردهاند و از این راه، مضمون و محتوای کلام خویش را غنیتر نمودهاند. این تأثیرپذیری، غالباً از نوع مستقیم بوده و پیدایی یا اثبات آن نیاز چندانی به توجیه یا تردید و تأویل ندارد؛ البتّه، شایان ذکر است که تأثیرپذیری مستقیم در شعر فرطوسی بیش از شعر و نثر سعدی است؛ زیرا نوآوری سعدی در خلق مضمونهای جدید و پیوند میان حکمتهای علوی و حکایتهای حاصل از سفر و تجربه و دانش با لطافت و پوششی نوین همراه است، در حالی که فرطوسی بیشتر به نظم درآوردن سخنان امام علی (ع) بسنده نموده است.
خلاصه ماشینی:
یافتههای این پژوهش، حاکی از آن است که سعدی و فرطوسی در آثار خود از سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه بهرههای اخلاقی و حکمی فراوان بردهاند و از این راه، مضمون و محتوای کلام خویش را غنیتر نمودهاند.
این تأثیرپذیری، غالبا از نوع مستقیم بوده و پیدایی یا اثبات آن نیاز چندانی به توجیه یا تردید و تأویل ندارد؛ البته، شایان ذکر است که تأثیرپذیری مستقیم فرطوسی بیش از شعر و نثر سعدی است؛ زیرا نوآوری سعدی در خلق مضمونهای جدید و پیوند میان حکمتهای علوی و حکایتهای حاصل از سفر و تجربه و دانش با لطافت و پوششی نوین همراه است، در حالی که فرطوسی بیشتر به تقلید و نظم سخنان امام علی (ع) بسنده نموده است.
مضامین مشترک اخلاقی، تعلیمی و حکمی در نهج البلاغه و آثار سعدی و فرطوسی بسیار به هم شبیه هستند تا جایی که مخاطب را به شگفتی وامیدارد و این شباهتها، نشانة نزدیکی فکر و اندیشۀ این دو شاعر به اندیشۀ ناب اسلامی و فکری امام علی (ع) در نهج البلاغه است.
ذکر این نکته نیز لازم است که جنبههای مشترک فراوانی میان نهج البلاغه و آثار سعدی و فرطوسی وجود دارد که ذکر همۀ آنها در این مجال اندک امکانپذیر نیست و موارد یادشده در این جستار گزیدهای از مشترکات و برجستههای فکری ایشان است.
) (دشتی، 1384: 383) چگونگی تعامل با زنان از موضوعاتی است که امام علی (ع) به آن پرداخته و به تبع آن فرطوسی آن را به نظم کشیده و این مضمون در کلام سعدی نیز به کار برده شده است.
تکرار بسیاری از مضامین نهج البلاغه در اشعار سعدی و فرطوسی موجب شده است که این مفاهیم و آموزهها بار دیگر در لباس آراستۀ نظم فارسی و عربی ظاهر شوند.