چکیده:
معماري به مثابه هنري كه تداعي گر عبوديت و توسعه بندگي است، از گذشته جايگاه وحدت و يكپارچگي و وجه تمايز فرهنگ اسلامي ـ ايراني بوده است. اين هنر، اما، با ورود مدرنيته از آماج آن محفوظ نمانده و دستخوش تغيير هاي محسوس شد. پيامد معماري مدرن مبتني بر نگرش هاي راسيوناليسم و پوزيتيويسم، فضاهاي تهي و خالي از روح است كه گرچه به مدد بالاترين امكانات علمي و فناوري موجوديت يافته، اما گويي هنوز در انتظار نفس مسيحايي است كه در آنها روحي بدمد. هستي انسان در ماهيت فضايي و موجوديتش، موجوديتي در جهان و درهم تنيده با آن است؛ لذا، زيست جهان جغرافيايي به خصوص جنبه هاي فضايي آن، اساس زيست جهان اجتماعي است. انسان با ادراك انفسي فضا به يك «اين هماني با فضا» مي رسد و هويت خود را در آيينه فضاي پيرامونش مي بيند. باتوجه به تاثير هاي فضا بر نوع ادراك انساني و غناي معماري ايراني ـ اسلامي ازيك سو و تحول هاي مدرن معماري معاصر ايران ازسوي ديگر، مقاله حاضر با مطالعه موردي «خانه عباسيان» ـ به منزله محيطي با عناصر متمايزكننده سبك معماري ايراني ـ اسلامي ـ و به مدد روش پديدارشناسي و شيوه هاي آن ازجمله بررسي اسناد، مصاحبه و مشاهده مشاركتي، ادراك بازديدكنندگان اين خانه را به مثابه كنشگران بررسي انسان شناختي كرده است. ادراك حس آرامش در خانه، ادراك حس معنويت نسبت به سقف هاي گنبدي، دريافت قابليت هاي مكاني خانه در جهت خلوت گزيني، ابراز علاقه مندي به سبك معماري خانه و توانايي كنشگر معاصر بر رمزگشايي از اصل حجاب، نمونه هايي از نتايج تحقيق است.
خلاصه ماشینی:
"بر ایـن اسـاس ، تأمـل در قـرآن و روایـت هـا در بـاب ویژگی های خانۀ مطلوب میتواند راهگشا باشد؛ از جمله آیه های زیر: ـ از نظر قرآن ، خانه محل سکونت و آرامش است : «والله جعل لکم من بیوتکم سـکنا» (نحـل : ٨٩)؛ ـ زیبایی و نوآوری در خلق فضاها و اجزای معماری : در داستان حضرت سلیمان و ملکۀ سبا (نمل : ٤٣)؛ ـ استحکام در بنا و نکوهش کم کردن مصالح سازه ای و اسـتحکامی بـه دلیـل صـرفه جـویی (مجلسی، ١٣٦٢ ق ، ج ٧٦: ١٥٦)؛ ـ برخورداری از موقعیت مناسب و شایسته در مجموعـۀ همسـایگی و شـهری و گسـتردگی محوطه ، مجلسی، ١٣٦٢ ق ، ج ٧٦: ١٥٤)؛ ـ توجه به زیبایی و لطافت در معماری و پرهیز از خشونت و زمختـی و رعایـت بهداشـت در ساخت بنا (العاملی، ١٣٧٦ ق ، ج ٣: ٣٤٢)؛ ـ ارزش وسعت خانه (بر اساس نیـاز و بـه منظـور اسـتفاده از فضـاها) و نکـوهش اسـراف و بیهوده سازی و منع ساخت فضاهای بدون استفاده ( مجلسی، ١٣٦٢ ق ، ، ج ٧٦: ١٥٠)؛ توضـیح : در قرآن از بهشت به مکانی فراخ و وسیع و از جهنم به مکانی تنگ و ضـیق تعبیـر شـده اسـت (سورة حدید: آیۀ ٢١؛ سورة فرقان : آیۀ ١٣)؛ ـ نهی از تقلید در ساخت و ساز مسکن و بـه روزبـودن فنـاوری و سـاختار فضـاها (الکلینـی، ١٣٨٢ ق ، ج ٦: ٥٢٥)؛ ـ بایسته و شایسته بودن فضاها در شهر و رعایت حقوق هم جـواری و نهـی از منـع مواهـب طبیعی نظیر تهویۀ نور و منظر مناسب بر اساس قاعدة «لا ضرر و لا ضرار» (مجلسی، ١٣٦٢ ق ، ، ج ٦: ١٦٠)؛ ـ استفاده از عناصر تزیینی به ویژه نقش و نگار در فضـاها و نهـی از بـه کـار بـردن تصـویر و تمثیل انسان و حیوانات (سورة اعراف : آیۀ ٣٢؛ مجلسی، ١٣٦٢ ق ،، ج ٥٩: ١٨٨)؛ ـ تأکید بر گسترش افقی بناها و نکوهش حرکت در ارتفاع و اهمیت استقرار بـر روی زمـین (مجلسی، ١٣٦٢ ق ، ج ٧٦: ١٥٠)؛ ـ تجلی مظاهر اخلاقی و منویات انسانی (تواضع ، تکبر، ریا و..."