چکیده:
براي نخستين بار فارابي از امكان شناخت صفات و فعل خداوند با تامل در وجوب وجود و لوازم آن سخن گفت. ابن سينا و پس از او صدرالمتالهين، روشي را كه فارابي به آن اشاره كرده بود با نگاهي جامع و دقيق تر پي گرفتند و آن را راه صديقين ناميدند. راه صديقين در تعريفي كه ابن سينا و صدرالمتالهين از آن ارائه دادند به دو مرحله كلي تقسيم شد. مرحله نخست، اثبات وجود واجب الوجود بالذات با برهان وجودمحور است كه از آن به برهان صديقين تعبير كردند. مرحله دوم، شناخت صفات و فعل خداوند با تامل در واجب بالذات بودن خداوند و لوازم آن است كه در اين مقاله از آن به خداشناسي با محوريت وجوب بالذات تعبير كرده ايم. در اين مقاله، مرحله دوم را در پنج گام شامل احديت، واحديت، نگاهي كلي به صفات خداوند، مصداق شناسي صفات، و چگونگي فعل خداوند، سامان داده ايم و محوريت وجوب وجود را در محورهاي پنج گانه نشان داده و از اين طريق امكان اين نوع خداشناسي را به اثبات رسانده ايم.
خلاصه ماشینی:
"وی در نمط چهارم ازروشی که درآن کتاب درخداشناسی به کارگرفته است به راه صدیقین تعبیرمی کندودربیان تفاوت راه صدیقین بادیگرراه های خداشناسی ،عبارتی داردکه اهمیت عنوان ترکیبی واجب الوجودبالذات رادرخداشناسی آشکارمی سازد: ابن سینا درنمط چهارم ،پس ازاینکه وجودواجب الوجودبالذات راازطریق برهان امکان ووجوب اثبات می کند،باتحلیل وجوب بالذات وبیان لوازم آن ،برخی ازصفات سلبی و ثبوتی خداوندرابه اثبات می رساندودرپایان ،اهمیت وتفاوت این روش راکه ازآن به طریق صدیقین تعبیرکرده است ،نسبت به روش های دیگرخداشناسی بیان می دارد.
قاعدة «واجب الوجودبالذات واجب من جمیع الجهات »را(که مفادآن وجوب وجودهرآن چیزی است که به امکان عام برای خداوندممکن است وبراساس آن وجودووجوب همة کمالات وجودی برای خداونداثبات می شود)به استنادبساطت ووحدت حقة اواثبات می کند(همان ،ج ١،ص ١٢٣)وبه این ترتیب ازطریق این قاعده نیزاثبات صفات کمال برای خداوندبه تحلیل وجوب بالذات ولوازم آن مستندمی شود.
اگرمعلول ازآن جهت که معلول است آیه ونشانه ای است ازآنچه درعلت موجوداست و اگرکمالات وجودی همة موجودات درخداوندموجوداست واگرهرآنچه ازخداوندوجود می یابد،کمال است ونقص هاومحدودیت هاعدمی اندوقابل جعل بالذات نیستند،نتیجه میگیریم که نظریة فیض نیزوام دارصرف الوجودوکمال مطلق وکل الاشیاءدانستن خداوند است که خودازلوازم واجب بالذات بودن خداونداست وهمان گونه که درتوضیح راه صدیقین گفتیم ،باتأمل درواجب بالذات بودن خداوندولوازم آن می توان به چگونگی صدورموجودات ازخداوندنیزراه یافت .
چگونگی صدورکثرت ازخداوند:فیلسوفان مسلمان دربارة این محورازفعل خداوندنیزبر اساس وحدت وبساطت خداوندکه لازمة واجب بالذات بودن اوست بحث راپیش می برندو محوریت وجوب وجودولوازم آن دراین محور،درمنابع فلسفی کامک آشکاراست ."