چکیده:
در راستاي تحقق توسعه پايدار روستايي با جهت گيري محوريت مردم در امر توانمند سازي آنان، دانش بومي مهمترين بخش از نظر باورها، ارزش ها، روش ها و آگاهي محلي را در بر مي گيرد. تجربه نشان مي دهد كه دانش بومي نه تنها با دانش رسمي تعارض و تناقض ندارد بلكه مكمل آنان نيز مي تواند باشد. دانش بومي قابل دسترسي، قابل فهم، كارآمد و ارزان است و طريقه ي انتقال آن نيز شفاهي است. اين دانش پويا بوده و طي زمان آبديده شده و در بطن محيط طبيعي و اجتماعي محلي تكامل يافته است با شرايط بومي و منطقه اي كاملا سازگار مي باشد و به بهره بردارن روستايي در مورد مديريت پايدار آبخيزها كمك نموده تا نقش فعال تري در توسعه پايدار منابع طبيعي ايفا كنند. هدف اين مطالعه ارزيابي سطح دانش روستاييان در زمينه فناوري هاي حفاظت آب و خاك در پروژه هاي آبخيزداري است. با استفاده از يك مطالعه موردي از طريق گروه هاي متمركز، مصاحبه و پرسشنامه داده ها با مشاركت كارشناسان استان و روستائيان حوزه هاي آبخيز شهيد رجايي يانسر استان مازندران به دست آمده. يافته ها نشان داد كه امكانات و تسهيلات اوليه زندگي در سطح اكثر روستاهاي مورد مطالعه در حد متوسط بوده و روستاهاي مورد بررسي در حوزه هاي مختلف از تنوع اقليمي و آب و هوايي و نيز ميزان دور افتادگي متفاوتي برخوردار بودند. همچنين وابستگي شديد بهره برداران به منابع طبيعي حوزه و محدوديت منابع معيشتي خانوارها منجر به فشار بيش از حد آنان بر منابع طبيعي و تشديد تخريب منابع گرديده است. كارشناسان مهمترين بحران هاي مربوط به منابع طبيعي حوزه ها را تخريب جنگل ها و مراتع؛ سيلاب ها؛ كاهش منابع آبي و كمبود آب، فرسايش خاك؛ جمع شدن رسوب پشت سد و بندها؛ و تخريب حاشيه رودخانه ارزيابي نمودند. ديدگاه ها بر آن بود كه بهره برداران بايد در مورد وقوع، علل و اهميت اين بحران ها همچنين شتاخت و اهميت عمليات آبخيزداري، چگونگي انجام كار و حفاظت و نگهداري همه عمليات آگاهي و مهارت زيادي داشته باشند. اين مطالعه مشخص نمود كه ارزيابي ها و اوليت بندي ها كه صرفاً از سوي كارشناسان انجام مي شود با ارزيابي هاي ناشي از ابعاد گوناگون مخصوصاً بررسي هاي ميداني، اطلاعات موجود و مردم تفاوت داشته و بسياري موارد دانش و اطلاعات عميق مردم در مورد اكو سيستم ها و گونه هايي كه با آنها در تماس هستند كمتر از آنچه واقعا هست ارزيابي گرديده بنابراين مهمترين اولويت آموزشي بايد بر حول محور دانش بومي و ايجاد تعامل بين دانش بومي دانش رسمي باشد.
در فرايند سريع صنعتي شدن جهاني بيشترين آسيب به بخش كشاورزري وارد شده سهم عمده آن نيز نصيب جهان سوم شد. زيرا روش هاي بومي آزمون پس داده خود را رها كردند.
خلاصه ماشینی:
این مطالعه مشخص نمود که ارزیابیها و اولیت بندیها که صرفا از سوی کارشناسان انجام میشود با ارزیابیهای ناشی از ابعاد گوناگون مخصوصا بررسیهای میدانی، اطلاعات موجود و مردم تفاوت داشته و بسیاری موارد دانش و اطلاعات عمیق مردم در مورد اکو سیستم ها و گونه هایی که با آنها در تماس هستند کمتر از آنچه واقعا هست ارزیابی گردیده بنابراین مهمترین اولویت آموزشی باید بر حول محور دانش بومی و ایجاد تعامل بین دانش بومی دانش رسمی باشد.
(1381 هدف اصلی این پژوهش شناخت دانش و ارزیابی نیازهای اطلاعاتی-آموزشی بهرهبردارن حوزههای آبخیز در زمینه فعالیت های حفاظت آب و خاک در عملیات آبخیزداری با استفاده از نظرات کارشناسان و روستاییان میباشد.
در هر حوزه آبخیز، پس از مطالعه گزارش مطالعات جامع تشخیصی حوزهها، گروههای متمرکز و بحث های گروهی بین کارشناسان، آبخیزداری و منابع طبیعی استان و شهرستان در خصوص وقوع و اهمیت بحرانها و عملیات آبخیزداری مورد نیاز برای رفع هر بحران تشکیل گردید.
همچنین دانش بومی گرایش و مهارتهای موجود سرپرستان خانوارهای روستایی / بهرهبرداران وابسته به منابع طبیعی و کشاورزی با استفاده از پرسشنامه ، آزمون و تصویر پردازیها و مصاحبه های ساخت یافته ، همچنین گروههای متمرکز و مصاحبه های نیمه ساخت یافته ارزیابی گردید.
این پژوهش با تلفیق دیدگاه بهرهبرداران روستایی و کارشناسان مختلف با استفاده از فنون ترکیبی مختلف کمی و کیفی مشخص کرد که در مورد شناخت اهمیت منابع طبیعی، بحرانهای مربوط به تخریب منابع طبیعی، بهرهبرداران از سطح نسبتا مناسبی از دانش بومی و برخوردارند.