چکیده:
قاسمی گنابادی از شاعران قرن دهم هجری و معاصر شاه اسماعیل و شاه تهماسب صفوی است. وی یکی از نظیرهگویان موفّق است که به شیوة نظامی منظومههایی دارد و در آنها به پیروی از آثار نظامی گنجوی پرداخته است. در سخن او، تأثیر مستقیم نظامی و پیروان او، بهویژه جـامی و هاتفی آشکار است. از آثار او میتوان شـاهنامة نوّاب عالی، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین و زبدةالأشعار را نام برد. در مقالة حاضر، به معرّفی قاسمی و آثار او، بهویژه منظومة خسرو و شیرین که یکی از برترین آثار اوست، میپردازیم، سپس به صورت تطبیقی منظومههای خسرو و شیرین وی و خسرو و شیرین نظامی مقایسه میکنیم و برجستهترین شاخصهای شعر قاسمی بر اساس مقایسة محتوایی و ساختاری ـ زبانی، دیدگاه شیعی شاعر، دیدگاه وی نسبت به عشق، سخن و... ویژگیهای داستانی و هنری اشعار او، تصویرسازیها، دایرة واژگانی و... را بررسی مینماییم.
خلاصه ماشینی:
او که استاد سرودن مثنوی روایی و غنایی است ، با خلـق پـنج گـنج خـویش ، الگـویی کامل برای داستان سرایی بزمی و غنایی فراهم آورد که از عهد او تا به امروز در تمام قلمرو زبان فارسی ، مورد توجه و پیروی بسیاری از شاعران قـرار گرفتـه اسـت و بـا آنکـه مقلـدان خمسۀ نظامی شرایط تقلید و برابری با حکـیم را نداشـته انـد و خـود نیـز واقـف بـه ایـن امـر بوده اند، با این حال ، با افتخار به تقلید و دنباله روی نظامی پرداخته اند و برخـی یـک یـا چنـد مثنوی و بعضی همۀ خمسه و یا حتی شش ، هفت یا هشت مثنوی را بـا نـام هـا و موضـوعاتی همانند یا متفاوت ، به پیروی از وی پدید آورده اند.
منظومۀ خسرو و شیرین قاسمی گنابادی نیز از جملۀ همین آثار با ویژگیهای یاد شـده ، به ویژه از لحاظ به کارگیری لغات و اصطلاحات ساده است ، اما باید به توصـیفات قاسـمی و مهارت او در ساختن تصاویر دلنشین و گاه پیچیده ، با کمک آرایـه هـای لفظـی و معنـوی و استعارات و تشبیهات چشمگیر که در جای جای منظومه اش آورده اسـت ، اشـاره کنـیم کـه اگرچه پیچیدگی و لطافت اثر نظامی را ندارد، اما بـه خـوبی خلاقیـت پدیدآورنـدة خـود را آشکار می سازد.
بـا نگـاهی اجمالی به خسرو و شیرین قاسمی ، می توان دریافت کـه بسـامد ایـن دو آرایـه یعنـی انـواع تکرار و جناس در منظومۀ او بیشتر از سایر آرایه های لفظی است .