چکیده:
در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺼﻮب 1392 ﻣﻮاد 146 ﺗﺎ 159 ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔـﺮی اﺧﺘﺼـﺎص داده شده اﺳـﺖ . ﺑـﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی، ﺷﺨﺺ ﺑﺎﯾﺪ واﺟﺪ اﻫﻠﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ در ﻋﻘﻞ، ﺑﻠﻮغ و اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺮد ﻋﺎﻗﻞ، ﺑﺎﻟﻎ و ﻣﺨﺘﺎر را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺠﺎزات ﮐﺮد و اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺳﻪ وﯾﮋﮔﯽ در ﺷﺨﺺ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، وی اﻫﻠﯿـﺖ ﮐﯿﻔـﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ. در ﻋﻮاﻣﻞ راﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی، ﺷﺨﺺ از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی ﻣﺒﺮاﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﻗـﻮت ﺧـﻮد باقی اﺳﺖ. اﺷﺨﺎص از ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی ﺑﻪ دو ﮔﺮوه دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی و اﺷـﺨﺎص ﻓﺎﻗـﺪ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔـﺮی ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣـﯽ ﺷﻮﻧﺪ. ﻋﻮاﻣﻞ راﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی ﺑﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ، ﻣﺼﺎدﯾﻘﯽ ﭼﻮن ﺟﻨﻮن، ﮐﻮدﮐﯽ، اﺷﺘﺒﺎه، اﺟﺒـﺎر، اﮐـﺮاه اﺿﻄﺮار، ﻣﺴﺘﯽ، ﺧﻮاب، ﺑﯿﻬﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از اﺳﺎﺗﯿﺪ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ را ﻋﻠﻞ ﺗﺎم و ﻋﻠﻞ ﻧﺴﺒﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. روش ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.
خلاصه ماشینی:
"مستی: گاهی بر اثر استعمال مواد مخدر یا سکر آور، رشد انسان از میان رفته و اراده وی ضعیف شده و در همان حالت مرتکب عمل مجرمانه ای می گردد؛ از اینرو مجازات چنین شخصی که فاقد شرایط مسئولیت کیفری می باشد، سوال برانگیز خواهد بود؛ لذا قانونگذار در ماده 53 قانون مجازات اسلامی می گوید «اگر کسی بر اثر شرب خمر مسلوب الاراده شده لکن ثابت شود که شرب خمر به منظور ارتکاب جرم بوده است مجرم علاوه بر مجازات استعمال شرب خمر به مجازات جرمی که مرتکب شده نیز محکوم می گردد».
برای اینکه اجبار، مانع از تحقق مسئولیت کیفری شود وجود سه شرط ضرورت دارد: الف- غیر قابل مقاومت بودن اجبار ب- غیرقابل پیشبینی بودن واقعه ج- فقدان تقصیر قبلی شخص مجبور اجبار مادی با منشأ درونی (داخلی): در مواردی که تاثیر عامل جسمانی و درونی به اندازهای باشد که آزادی اراده و اختیار شخص را از بین ببرد چنین عاملی موجب فقدان مسئولیت کیفری مرتکب جرم میشود، مانند بیماری غیرقابل تحمل و ارتکاب جرم یا گرسنگی شدید و سرقت مواد غذایی.
ماده 156-هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می شود، درصورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود: الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد."