چکیده:
روسیه به عنوان بزرگ ترین کشور دنیا از نظر وسعت قلمرو، سابقه ای طولانی در تاریخ اسلام دارد، زیرا جزو نخستین قلمروهایی بود که با اسلام تماس داشت. روسیه اگرچه کشوری مسیحی است، تعداد مسلمانان آن با وجود نسبت اندک، جامعه ای متمایز تشکیل می دهند که در تاریخ اسلام در برابر غیرمسلمانان اشغالگر سرزمینشان مقاومت نشان داده اند. علاوه بر آن، دشت های جنوبی روسیه یا همان دشت قبچاق، سال ها در قلمرو خانان اردوی زرین بود که از بازماندگان مغول ها بودند و در سده های 13 تا 15 میلادی نقش مهمی در گسترش اسلام به روسیه و از آنجا به اروپا داشتند.
در سده شانزدهم دولت مسکووی به دست رومانف ها افتاد و آنها در پی توسعه قلمرو خود برآمدند. اولین منطقه هدف، خانات مسلمان نشین قازان و آستاراخان بود که حاکمیت تاتارهای مسلمان ساکن آنها به دست ایوان مخوف سقوط کرد و مسلمانان به رغم مقاومتی سخت در برابر آنان، ناگریز به تبعیت روسیه در آمدند. با وجود این، مسلمانان جوامع متمایزی در قلمرو روسیه و دربار تزاری بودند. خانات کریمه نیز به رغم حضور مسلمانان مبارز تاتار، آماج حملات روس ها بود، گاهی قلمرو آنان در سیطره امپراتوری و گاهی در حاکمیت روس ها قرار داشت.
مبارزات مسلمانان قلمرو ایرانی و عثمانی قفقاز در دوره تزاری و نبود مسلمانان در برابر توسعه امپراتوری روسیه به قلمرو مسلمانان قفقاز شمالی و جنوبی در سال های پایانی سده 18 و آغاز و میانه سده 19، باعث مقاومت سرسختانه کوه نشینان قفقاز شمالی شد که قلمرو اسلامی خود را «امامستان» نام نهاده و شریعت اسلامی را در آن پیاده کرده بودند. در این قلمرو، سه امام به نام های قاضی محمد، حمزه بیک و امام شامل، دلاوری های بسیار در برابر پیشروی روس ها نشان داده اند که آوازه آنان سراسر اروپا و آسیا را فرا گرفت و مبارزان و مشاهیر علم و ادب را جذب این مناطق کرد. در دوره شوروی نیز قلمرو تاتارهای مسلمان و قفقازی ها آماج حملات و تبعید روس ها قرار داشت. تاریخ اسلام و مسلمان روسیه سرشار از پندهای آموزنده برای مسلمانان و مسیحیان روسیه است.
خلاصه ماشینی:
"16 جمهوریهای مسلماننشین فدراسیون روسیه نام جمهوری مرکز موقعیت جغرافیایی جمعیت (هزار نفر) مساحت (کیلومتر مربع) اوستیای شمالی ولادی قفقاز قفقاز شمالی 695 8000 باشقیرستان اوفا در ساحل ولگا 4008 143600 تاتارستان قازان در ساحل ولگا 3696 68000 چچن گروزنی قفقاز شمالی - - چوواش چابوکساری مرکز روسیه 1353 18300 داغستان ماخاچ کالا در غرب دریای خزر در قفقاز شمالی 1890 50300 قرهچای- چرکس چرکسک قفقاز شمالی 431 14100 کاباردا- بالکار نالچیک قفقاز شمالی 784 12500 اسلام و سیاست در روسیه با وجود اظهار محبت حکومت روسیه به مسلمانان، تأثیر عوامل اسلامی در سیاست داخلی و خارجی و وجود منشورات فراوان دربارة اسلام، جامعه مسلمانان روسیه تا حد زیادی مانند «شیئی در خود فرورفته» میماند؛ به طوری که سؤالات بسیاری درباره آن وجود دارد.
بیش از همه، این دو سؤال مطرح است که در روسیه چه تعداد مسلمان وجود دارد و چه کسانی را باید مسلمان نامید؟ با در نظر گرفتن تمام جوانب میتوان گفت جمعیت مسلمان روسیه در اواخر قرن 20 و اوایل 21 حدود 20 تا 28 میلیون نفر را شامل میشود.
دکتر «نوری محمدزاده» (از روسیه) که از سوی هیأت مدیره مرکز مذکور به عنوان مدیر این مرکز انتخاب شده است، اظهار داشت: «در نظر داریم تمام پژوهشگران، محققان و مترجمان در زمینه اسلام و تشیع و همچنین کارهای علمی ـ پژوهشی آنان را زیر پوشش خود قرار دهیم تا مردم روسیه و به خصوص داغستان با حقایق مکتب پاک اسلام آشنا شوند."