چکیده:
پس از فروپاشی شوروی، اوراسیای جدید، از منطقهای خفته و دور از مرکز سیاست جهانی به منطقهای مورد توجه قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای تبدیل شده است. ایران نیز به جهت موقعیت ژئواستراتژیک بیهمتا، در جغرافیایی قرار گرفته که پس از روسیه نقش بازیگری محوری و مهم در این منطقه را دارد.
در این خصوص، تکوین همکاری و نگرانیهای امنیتی منطقهای، کانون تمرکز و اولویت نخست برای تهران است. اینکه جمهوری اسلامی ایران چه جایگاهی در این منطقه دارد؟ معضلات پیش روی ایران به لحاظ امنیتی در چه ابعادی گسترده است؟ مهمترین عوامل استراتژیک مناسبات امنیتی آینده ایران با کشورهای واقع در این منطقه چگونه قابل تحلیل است و کشور در چه سطحی میتواند درون آن نقش شایسته خود را بازی کند؟ پرسشهایی هستند که در این مقاله به آنها پرداخته میشود. ازاینرو مقاله حاضر با توجه به متغیرهای فراوان با اثرگذاریهای متفاوت، واقعیات و پیچیدگیهای حاکم بر این منطقه و با در نظر گرفتن احتمال افزایش نقشآفرینی ایران در قلمرو اوراسیا، تلاش میکند تا در حوزه امنیت منطقهای، رفتار و رهیافت منطقهای جمهوری اسلامی ایران را براساس عقلانیت و در پرتو مطلوبیت نسبی ارائه کند. در این چارچوب، ابتدا ضمن بررسی نظری مفهوم امنیت و رویکردهای منطقهای آن، بهگونهای توصیفی ـ تحلیلی، از یکسو مجموعه تحولاتی را که به بیثباتی و ناامنی در منطقه اوراسیا دامن میزند، و ازسویدیگر موضوعاتی که بهطور مشخص در زیرسیستمهای آسیای مرکزی، منطقه خزر و منطقه قفقاز جنوبی بهعنوان محیط فوری امنیتی ایران در چارچوب اوراسیا محسوب میشوند، مورد واکاوی و تجزیه تحلیل قرار میدهد.
After the collapse of the Soviet Union، the New Eurasia، as the sleeping area and away from the center of the world politics، has become the focus of attention for the regional and trans-regional powers. After Russia، Iran also is a central player in this region due to its geostrategic and unique position. In this context، the development of cooperation and regional security concerns are all the main subject and priority for the I.R. of Iran. This means what is the Iran's position in the region? To what extent are the problems facing the country comprehensive in terms of security? How can the most important strategic elements of future security relations with the countries of the region be analyzed and at what level can the country play its rightful role within it? These questions and more are issues، all of which will be addressed in this essay. Therefore، according to many variables with different impacts، realities and complexities of the region and by considering the possibility of role advancement of Iran in the territory of Eurasia، this paper tries to explain Iran's regional approach according to rational behavior and the relative desirability in the area of regional security. In this context، the concept of security and its regional approaches will be investigated theoretically in a descriptive-analytical method firstly. Additionally، on the one hand a series of changes that instigate the insecurity and instability of Eurasia، and on the other hand، those issues specifically in the central East sub-systems، South Caucasus and the Caspian region that are identified as Iran's immediate security environment in the framework of Eurasia، are analyzed.
خلاصه ماشینی:
از طرفـی کشورهای درون این حلقه ها نیز در سیاست خارجی خـود نشـانه هـایی از واگرایـی و همگرایـی نشان داده انـد و توفیـق جمهـوری اسـلامی ایـران در تأثیرگـذاری در ایـن منطقـه منـوط بـه گسترش همگرایی و کاهش واگرایی است و ضرورت های استراتژیک امنیت ایجاب می کنـد زمینه های قدرت سازی از طریق ائتلاف و همبستگی با واحدهای این حوزه فراهم آید.
بنابراین ایران نیـز کشـوری قدرتمنـد در همسـایگی آسـیای مرکـزی است که دو تمدن ایرانی و اسلامی را به هم پیوند میدهد؛ از وابستگی و پیوستگی فرهنگی و اقتصادی لازم با این منطقه برخوردار اسـت و بـا دارا بـودن موقعیـت ژئوپلیتیـک بـه ویـژه تسلط بر تنگه هرمز می تواند برای کشورهای منطقه یک مسیر ترانزیتی مناسب باشـد کـه از طریق خطوط لوله و شاهراه های خود و مسیرهایی چون تراسیکا و کریدور شمال و جنـوب ، نفت ، گاز و کالاهای آسیای مرکزی را از طریق کوتاه ترین ، امن تـرین و اقتصـادی تـرین راه به دریا برساند.
دسترسی به منابع انرژی در آسیای مرکزی در استراتژی امنیت ملـی آمریکـا بـه عنـوان منفعت حیاتی و حساس این کشور تعریف شده و این کشـور اسـتراتژی چندجانبـه ای را در حوزه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای حضور خود در این منطقـه تعریـف کـرده اسـت .
از طرفی نیز میتوان به تلاش های ترکیه برای دخالت در امور کشورهای آسیای مرکزی در جهت رقابت با ایران از راه بهره گیری روابط خود با آمریکا و رژیم صهیونیستی اشاره کرد که بر دامنه ناامنی در این منطقه افزوده است (٢٠١٤ ,Balci).