چکیده:
غیرت از اصطلاحات مهم عرفانی است که ملازم مفاهیمی چون محبت و عشق بوده و عبارت از کراهت مشارکت غیر در حق محبوب و محب و محبت است. این پژوهش پس از بیان دیدگاه قرآن و روایات، به واکاوی ریشه ها و بررسی سخنان عارفان در خصوص مفهوم غیرت و جنبه های مختلف آن در آثار برجسته عرفانی پرداخته است. هدف این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، زمینه سازی برای فهم و درک درست تر مفهوم غیرت در متون صوفیه و بازتاب آن در اشعار عرفانی است. این بررسی ضمن تحلیل مفهوم غیرت از منظر ارتباط خداوند با عالم به نحو عام ونیز با بنده به نحو خاص؛ و همچنین تحلیل ارتباط صفت غیرت با عشق، نشان می دهد که کلام برخی از عارفان از شائبه غیرت کونی مبرا بوده و منبعث از ژرفای معرفت الهی و توحیدی است.
خلاصه ماشینی:
"«دیگر غیرت جایز نیست زیرا متعلق غیرت نسبت هایند و یا بگو: اعمال و آنهـا تمـام خـاص خدایند و چون تمام نسبت ها و اعمال خاص خدا باشد، آنجا دیگر کسی نیست ، پس غیـرت بر چه کسی واقع می شود؟»(ابن عربی ، ١٣٨٤،ج٧: ٥٠٢) عطار نیز با تأکید بر مشرب وحدت وجود، عالم و پدیده های آن را عین سریان ظهـور و پرتو وجود حق می داند، لذا به اعتقاد وی غیرحق امری عدمی است و سراب و نمـایش مـی نماید گردد و تعلق غیرت حق تنها بر خویش ظاهر می گردد: ای روی در کشیـــده بــه بازار آمـــــده خلقــی بدیـن طلســم گرفتار آمده غیر تو هر چه هست سراب و نمایش است کانجا نه اندک است و نه بسیار آمده (عطار، ١٣٨٦:٨١٧) غیری چگونه روی نماید چو هرچه هست عین دگر یکی است سزاوار آمده (همان:٨١٨) یک عین متفق که جز او ذره ای نبود چون گشت ظاهر این همه اغیار آمده ای ظاهر تو عاشق و معشـوق باطنـت مطلـوب را کـه دیـد طلبــکار آمــده (همان: ٨١٧) مولوی غیرت را از شاخصه های رحمت واسعه الهی حق بر عموم مخلوقات مـی دانـد.
»(عـین القضات همدانی ، ١٣٢٨ق:١٣٤) همان طور که مشاهده می شـود، درنمونـه اول از توصـیف وقت ،بـه فـارغ بـودن از ماضـی و مستقبل و کلا اغیار اشاره دارد و عنایتی از سوی حق تعالی بر بنده بذل مـی شـود و محـب مورد عنایت و توجه خاص محبوبش می باشد که اینها شواهدی هستند که عینـا از واجبـات و اصول غیرت محب محبوب، بر اطلاع غیر نسبت بـه محبـوب مـی باشـند و نیـز در نمونـه بعدی از توصیف وقت ، حفظ ادب و کتمان وقت که حال محب را از اغیار پنهان می دارد نیـز با مقوله ابن عربی ، در خصوص غیرت محب محبوب بر اطلاع غیر، مطابقت و همگونی دارد."