چکیده:
با توجه به کثرت ادیان در زمان حاضر و ادعای پیروان آن مبنی بر حقانیت دین خود و آخرین بودن آن، این دو سوال در طول سالیان متمادی، فیلسوفان دین و الهی دانان را به خود مشغول نموده که اولا، کدام دین از حقانیت برخوردار است؟ و ثانیا، پیروی از کدام یک از ادیان، نجات و سعادت را به ارمغان خواهد آورد؟ پاسخ به این دو سوال مهم معمولا در قالب سه رویکرد مطرح می شود: انحصارگرایی، پلورالیزم (کثرت گرایی دینی) و شمول گرایی. اما علامه طباطبائی در رویکردی نوین، با مطرح نمودن حقیقت مشترک ادیان آسمانی و وحدت ذاتی ادیان، صورت مسئله و نزاع را تغییر داده و وجود کثرت و تنوع در میان ادیان الهی را از اساس باطل می داند. در واقع، ایشان پس از تخریب مبنای بحث، به طراحی بنای نوینی پرداخته که در آن فقط یک دین مطرح است که حقیقت نیز همواره با هموست. ایشان همچنین با طرح عنوان «مستضعف» درباره برخی از پیروان ادیان، فضای جدیدی در مسئله نجات ایجاد می نماید. این نوشتار به تبیین دیدگاه علامه طباطبائی در خصوص حقانیت ادیان و مسئله نجات پرداخته و با بررسی نظرات ایشان، رویکرد نوین و متفاوتی را در این موضوع ارائه می نماید.
خلاصه ماشینی:
پرسش نخست اینکه کدام یک از ادیان از حقانیت برخوردار است؟ و پرسش دوم اینکه پیروان کدام دین، اهل نجات و رستگاری خواهند بود؟ این دو سؤال مهم که در واقع، زاییده تنوع ادیان است، کم کم در تمامی حوزه های الهیاتی و فلسفی وارد شده و رنگ و بویی جهانی به خود گرفته، تا جایی که امروز به عنوان یکی از مهم ترین مباحث دین شناسی در جهان مطرح است؛ به همین خاطر، تبیین دیدگاه اسلام در این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است.
اما متأسفانه تا به حال پژوهش مستقلی در تبیین رویکرد ایشان، انجام نگرفته و هرچند مقالات معدودی ـ آن هم به صورت تطبیقی میان آراء ایشان و دیگر اندیشمندان ـ در این زمینه موجود است، لیکن اولا، بررسی جامع و کاملی در هیچ یک از آنها مشاهده نمی شود و ثانیا، در مواردی، با برداشت های ناصواب از سخنان علامه همراه است که در طی مباحث به برخی از آن اشاره خواهیم نمود.
این رویکرد لزوما به یک سنت، دین و یا قومیت اختصاص نداشته و از درون یک دین خاص بیرون نیامده است، بلکه با نگاهی اجمالی به تاریخ ادیان و سیر پیدایش این نظریه، به روشنی می توان مشاهده نمود که هیچ دینی بدون چنین ادعایی در اجتماع بشری ظهور و بروز نکرده است و به طور کلی، هیچ شریعتی در مقام ثبوت، هستی و موجودیت خود را اعلام نکرده است، مگر با همین ادعا که تنها راه نجات (منظور نجات به معنای عام آن در ادیان است که شامل ادیانی که به قیامت و دنیای دیگر هم باور ندارند می شود)، در پیروی و اطاعت از تعالیم و دستورات من است.