چکیده:
در کنار حقوقی که از تمامیت جسمی انسان حمایت میکند میتوان حقوقی را فرض کرد که جهت صیانت از مصالح غیر مادی شخصیت محقق شدهاند. درمیان فقها و حقوقدانان کشور، موارد تعرض به دسته دوم از حقوق به روشنی مصداقیابی و موضوعشناسی نشده است و دامنه مصادیق آن در تعاریف مختلف متفاوت است؛ تا آنجا که برخی آن را قسمی از زیانهای بدنی و قسیم تعرضات وارده به حقوق مالی و داراییهای مادی دانسته و برخی آن را قسیم تعرضات مالی و بدنی میدانند. برخی تعاریف نیز تعدادی از مصادیق این دسته از تعرضات را جدا کرده و آنها را جزو خسارات ادبی با مفهومی مجزّا از خسارات معنوی برشمردهاند. امروزه، نظر به اهمیت موضوعشناسی در مباحث فقهی و حقوقی، بهویژه توجه به این دسته از حقوق که احکام آن موضوع بسیاری از تحقیقات فقهی و حقوقی معاصر است، به عنوان اولین قدم، ضرورت ارائه تعریفی روشن و واحد از آن احساس میشود. ازاینرو، این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانهای در بازشناسی مفهوم تعرض به حقوق مربوط به تمامیت غیر جسمی انسان و تبیین نسبت آن با سایر انواع تعرضات، ضمن بررسی، نقد و تحلیل تعاریف موجود، در ارائه یک تعریف مجدد، خدشه به بعد غیرمادی شخصیت را همان آسیب وارده به مصالح غیر مادی نفس دانسته که از میان مصالح پنجگانه شامل مصلحت دین و اعتقادات مذهبی، تمامیت روحی انسان، آبرو و شرافت ، قوه عاقله و فراوردههای عقل خواهد بود. در این معنا، نسبت این دسته از تعرضات با سایر انواع زیانهای وارده به انسان با توجه به دو تفسیر متفاوت از اضافه «مادی» و «معنوی»، قابل بیان خواهد بود. بدین معنا که اگر این دو وصف اشاره به موضوع مورد تعرض به عنوان متعلق فعل زیانبار داشته باشند، نسبت این دسته از تعرضات با زیانهای مالی و نیز تعرض به تمامیت مادی شخصیت، عموم و خصوص من وجه است و اگر مقصود از وصف «مادی» و «معنوی» موضوع تعرض به عنوان نتیجة فعل زیانبار باشد، نسبت میان آنها تباین مفهومی و مصداقی است.