چکیده:
مناسبات دو کشور همجوار ایران و عراق (عثمانی) سابقه ای طولانی و چشمگیر دارد و ابعاد گوناگون آن در طول زمان از متغیرهای مختلف تاثیر می پذیرفته است. مقاله حاضر به بررسی تاثیر شماری متغیرها در روابط اقتصادی و گردشگری دینی ایران و عراق در عصر قاجاریه (دوره ناصرالدین شاه) اختصاص دارد. این بررسی نشان می دهد که مناسبات اقتصادی و گردشگری دینی دو کشور، افزون بر عوامل سیاسی، از مولفه های دیگری چون عوامل فرهنگی، حقوقی و اجتماعی نیز تاثیر پذیرفته و در طول زمان دستخوش تغییر شده اند.
Relations between Iran and Iraq as two neighboring states go back to a long way in time with various dimensions influenced by different variables. The present paper studies the influence of some of these variables on Iran – Iraq relations in economy and religious tourism in Qajar time. This study shows that in addition to political factors، other cultural، legal and social elements have also influenced the relations in economy and religious tourism between the two countries in the course of time.
خلاصه ماشینی:
هر يک از موضوعات فوق ، به صورت سـازنده يا مخرب در روابط اقتصادي و بازرگاني تأثير داشت و به هر حال نبايد فراموش کرد کـه روابـط دو کشور در حالت نه جنگ و نه صلح برقرار بود و مشکلات سياسي و حقوقي بـه ارث مانـده از دوره هاي گذشته ، سر بر ميآورند که به اختصار در ذيل به بررسي آنها پرداخته خواهد شد.
منيف افندي مينويسد چرا قـدغن زوار به خاک عراق و عرب شده است ؟ البته خودش بهتر از ما ميداند که يک نفر رعيت ايران و يـک فقير بيچاره که به زيارت ميرود، مالک مال و جان خود نيست ؛ چه بياحتراميها کـه در خـاک عثماني به رعيت اين دولت نميکنند و همچنين در مکّه و مدينۀ منـوّره معلـوم اسـت .
در اين دوره عليرغم راهاندازي مسير کانال سوئز و رغبت بيشتر اروپاييان بدان، به سبب امنيت بيشتر و قطع وابستگي به عثماني و ارزاني حمل کالا با کشتي براي تردد به هندوستان و ايران از طريق دريا، مقدار قابل ملاحظه اي از کالاهاي وارداتي و صادراتي فيمابين دو کشور و بـا ديگر کشورها، از مسير زميني به بندر طرابوزان در سواحل درياي سـياه در عثمـاني بـه اقصـي نقاط اروپا منتقل ميشد.
بر اين اساس، براي شناخت بهتر وضعيت اقتصادي و بازرگاني ايـن دوره، لازم اسـت بـه آمار جمعيت کشور و نيـز ديگـر مؤلفـه هـاي مـؤثر ماننـد جغرافيـا و عوامـل طبيعـي از جملـه خشکسالي ، قحطي و بيماريهاي مسري نيز اشاره کرد.