چکیده:
در این پژوهش، فرایند اشتقاق در زبان ترکی آذربایجانی بر بنیاد نظریة «صرف و واج شناسی واژگانی» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. انگارة صرف و واج شناسی واژگانی به عنوان یک نظریة صرفی مطرح در زبان شناسی برای مطالعه ساختمان واژههای زبان انگلیسی تدوین شده و مستلزم محک خوردن در زبانهای دیگر است.علی رغم این که نظریه یاد شده قابلیت توصیف سایر فرایندهای واژه سازی (نظیر ترکیب و تبدیل) را نیز دارد، با این حال، بهتر می نماید که این نظریه با هدف تکمیل و رفع اشکالات احتمالی، در بررسی اشتقاق یک زبان متفاوت با زبان انگلیسی نیز محک بخورد تا در نهایت به عنوان نظریة جامع و قابل اعتماد بتواند در بررسی و مطالعة فرایندهای واژه سازی به کار رود.
وندها را میتوان با توجه به نقش ساختاری شان، یعنی نقشی که در ساختمان کلمات ایفا میکنند، به وندهای اشتقاقی و تصریفی تقسیم کرد ( شقاقی، 1386، ص 69). از آنجا که موضوع این پژوهش به اشتقاق در زبان ترکی آذربایجانی معطوف است، بنابراین نگارنده در این تحقیق رفتارهای متعامل صرفی- آوایی پسوندهای اشتقاقی را درچارچوب نظریة فوق شناسایی و بررسی میکند.
خلاصه ماشینی:
پسوندهای اشتقاقی زبان ترکی را می توان بر اسـاس صـورت هـای روسـاختی ، یعنـی تعـداد تکواژ گونه ها، به دو نوع تقسیم کرد: الف ) پسوند دارای دو تکواژ گونه : این پسوندها در واقع یک پسوند می باشند کـه بـه دلیل همگونی آوایی با پایۀ خود به دو شکل ظاهر می شوند.
واکـه هـای حاضـر در ایـن پسوندها عبارتند از: (̈i ,i , ̈u ,u ) بر اساس این تقسیم بندی ، می توان ویژگی های آوایی پسوند یا پسـوندهایی را کـه بـه یـک پایه افزوده می شوند، پیش بینی کرد.
ترتیب این سطوح را می توان به صورت زیر نشان داد: سطح اول : اشتقاق بی قاعده ، تصریف بی قاعده ، تکرار و مرکب درون مرکز سطح دوم : اشتقاق باقاعده ، تصریف باقاعده ، مرکب برون مرکز و مرکب متوازن مجموعـۀ قواعـد صـرفی مربـوط بـه ونـدافزایی کـه حـوزة کاربردشـان بـر حسـب سـطوح فوق الذکر مشخص شده است ، از حیث جایگاه تکیه با هم تفاوت هایی دارند.
/ (آنجـا)،/̂b?ra / ( اینجا)، «پسوند حالت اضافی (genetive case suffix) »In( -)، تعـداد محـدودی ازقیـدهای اشتقاق صفر (zero derivation) در کلماتی مثل ?-xrtia (بعد از این ) ?-zlgiya (صرفا ) ?xlux?̌c(اکثر اوقات ) می شود( همان طور که ملاحظه می شود، تکیۀ پسوندهای فوق کـه بـه سطح اول تعلق دارند، در هجای اول قرار گرفته است در حالی که در صورت های متناظر آنها که به سطح دوم تعلق داشته و نقـش دسـتوری متفـاوتی دارنـد، تکیـه در هجـای پایـانی ظـاهر می شود: ?-rt?xa (بعداز ایـن )، ?-lg?zya (تنهـا)، ?-oxl?xc (کثـرت ).