چکیده:
آتشکدههای ساسانی با پلان چهار تاقی، در برگیرندهی سکوهای مرکزی و پایهی آتشدانهایی از جنس سنگ و یا گچ است که در مرکز بنا قرار دارد. پایهی آتشدانهای ساسانی که عمدتاً بهشکل دو مخروط قرینهی متصل در بالا و پایین با نقوش قاشقی یا شیارهای عمودی هستند، در جایجای ایران شناسایی و معرفی شدهاند، اما تاکنون پایه آتشدانهای خلیجفارس مطالعه و معرفی نشدهاند. در نتیجهی بررسیهای باستانشناسی سواحل خلیجفارس در دهههای اخیر و انجام کاوشهای غیرمجاز و یا پروژههای عمرانی، تعدادی از پایه آتشدانهای ساسانی شناسایی شده است که در تحقیق حاضر، تلاش خواهد شد این پایه آتشدانهای سنگی مطالعه و با نمونههای سایر نقاط ایران مقایسه گردد. باوجود معرفی نسبتاً خوب پایه آتشدانهای سایر نقاط ایران، متأسفانه نمونههای خلیجفارس مغفول مانده و مطالعهی آنها ضروری مینمود؛ لذا در این تحقیق که بهروش مطالعهی اسناد موجود و بررسیهای میدانی انجام گرفته است. پایه آتشدانهای خلیجفارس را از نظر جنس و مصالح بهکار رفته در ساخت آنها، از نظر شکل و اندازه، تفاوتها و تشابهات موجود با سایر نمونهها و کاربری و طبقهبندی آنها با تأکید بر تاریخگذاری پایه آتشدانهای مکشوف در سواحل خلیجفارس مورد مطالعه قرار گرفته است. پایه آتشدانهای خلیجفارس از جنس سنگ آهک و بهصورت مخروطهای قرینه با نقش قاشقی در سطح آن است و میتوان آنها را متعلق به آتشکدههای محلی دورهی ساسانی دانست. در این تحقیق، پایه آتشدانهای سواحل بوشهر در «تل شهید» برازجان، محوطهی «خانه گبرها» در روستای کشتو از توابع شهرستان دشتی، پایه آتشدان موجود در «امامزاده شاهنورالدین» و «قلعه برازجان» مورد مطالعهی تطبیقی با سایر نقاط کشور قرار خواهد گرفت.
خلاصه ماشینی:
١٨٥-١٨٤ pp ,١٩٦١ ,Vanden Berghe)، آتشـکده ي چن ژيـه ايـلام (همـان )، فراشـبند و نقاره خانـه ي فراشـبند و پل ميـر، چهارتاقـي طبل خانــه (١٩٧٧ ,Vanden Berghe)، پشــتيل و چهارتاقــي امامــزاده در گيلان غــرب (همــان )، ســه پا (ســياهکل )، آتشــکده ي پايره ونــد (کلايــس ، ١٣٨٥)، آتشــکده ي شــيان (رضوانــي، ١٣٨٤: ٥ و ١٣٨٥: ٣٦-٣٧)، چهارتاقــي ميل ميلگــه (مــرادي، ١٣٨٥)، چهارتاقــي خالوخالـو گيـلان غـرب (مـرادي، ١٣٨٨)، جوليـان آبدانـان (محمديفـر و مترجـم ، ١٣٩٠) و پلنگ گــرد (خســروي و رشــنوه ، ١٣٩١) و منطقــه ي فــارس (;١٩٦١ ,Vanden Berghe ١٩٨٤) ماننـد محوطـه ي امامـزاده حاصـل ، خفرويـه علامرودشـت ، چاه کـور، تـل شبسـتان مـز، کلات بهرسـتان ، تمـب بـت شـلدان ، سـرگاه اسـير، بهده گاوبنـدي، سـرگر فيروزآبـاد، شـهر گـور و کاريـان (عسـگريچاوردي، ١٣٩٢: ٤٠٦-٤١٩) از مصالـح سـنگ و گـچ و در آتشــکده هاي مناطــق مرکــزي، شــرقي و شمال شــرقي ايــران ، ماننــد آتشــکده ي ويــگل (جـاوري، ١٣٩١)، کوه خواجـه (موسـوي، ١٣٧٤؛ ١٩٩٩ ,Mousavi)، بنديـان (رهبـر، ١٣٧٨؛ ٢٠٠٨ ;١٩٩٩ ;١٩٩٨,Rahbar)، تورنگ تپــه (-٥١ pp ,١٩٨٧ Boucharlat et Lecomte ٧٥) و مله حــرم (;١٩٨٥ ,Bucharlat ;١٩٨٧ ,Lecomte &Bucharlat ;٢٠٠٢ ,Kaim ١٩٩٩) از مصالـح رايـج خشـت و چينـه اسـتفاده شـده اسـت .
پايــه آتشــدان هاي ساســاني تــل شــهيد از نظــر شــکل ، ابعــاد و جنــس قابل مقايســه بــا نمونه هــاي شناســايي شــده در امامــزاده شـاه نورالدين برازجـان (توفيقيـان ، ١٣٨٣: ٤٥-١٦)، پايـه آتشـدان موجـود در قلعـه برازجـان (همـان )، پايـه آتشـدان هاي مکشـوف از محوطـه ي خانه گبـر در روسـتاي کشـتو از توابـع شهرســتان دشــتي (محــل نگهــداري ايــن پايه هــا در اداره ي ميراث فرهنگــي خورمــوج اسـت ) ميباشـد (همـان ).