چکیده:
آشنایی ایرانیان با مفاهیم جدید فیزیک به دورۀ حکمرانی قاجار برمیگردد. آنچه در این مقاله میآید معرفی برخی از ویژگیهای نخستین آثار تألیف شده یا ترجمه شده در حوزۀ فیزیک جدید تا حدود سال 1300ق خواهد بود. اکثر این آثار به صورت نسخۀ خطی باقی ماندهاند و نسخههای متعدد نیز از آنها در دست نیست. این آثار عمدتاً به انگیزۀ اهداء به شخص پادشاه یا دیگر مقامهای حکومتی و یا به سفارش بعضی از بزرگان کشور نوشته شدهاند و در مدارس، بهویژه در مدرسۀ دارالفنون، به عنوان کتاب درسی بهکار نرفتهاند. در این میان دو کتاب جایگاه مهمتری دارند: یکی کتاب جرالثقیل و علم حکمت طبیعی معروف به فیزیک نمساوی تألیف کریشش نمساوی-از اوّلین معلمان دارالفنون-و ترجمۀ میرزا زکی مازندرانی است. این نخستین کتابی است که در زمینۀ فیزیک جدید در سال 1274ق در کشور چاپ شده است و در مدرسۀ دارالفنون تدریس میشده است. دیگری کتاب حکمت طبیعی اصول علم فیزیک نوشتۀ علیخان ناظم العلوم که حدود بیست سال بعد از کتاب نخست توسط یک ایرانی تألیف شده است. این کتاب نیز در دارالفنون به چاپ رسیده است و در آنجا تدریس میشده است.
خلاصه ماشینی:
در اين ميان دو کتاب جايگاه مهم تري دارند: يکي کتاب جرالثقيل و علم حکمت طبيعي معروف به فيزيک نمساوي تأليف کريشش نمساوي‐از اولين معلمان دارالفنون ‐و ترجمۀ ميرزا زکي مازندراني است .
برخي از اين نسخه ها شامل همۀ موضوعات فيزيک هستند و در برخي از آنها به موضوع خاصي پرداخته شده است ، همچنين بعضي از آثار موجود جنبۀ آموزشي دارند يا براي تدريس به گروه خاصي نوشته شده اند اما دستۀ ديگر براي عموم مردم و به منظور آشنايي آنان با علم فيزيک نو شته شده اند.
در سياهۀ زير نام اين نسخه ها آمده است : ١‐ نسخۀ خطي شمارٔە ٣٣۶٢ کتابخانه و موزٔە ملي ملک با نام جرالثقيل ترجمۀ مسعود بن عبدالرحيم الانصاري از فرانسوي به فارسي در سال ١٢٢٩ق که متعلق به دورٔە فتحعلي شاه است و يکي از نخستين آثار اين حوزه به شمار ميرود ٢‐ کتاب علم جرالثقيل و علم حکمت طبيعي معروف به فيزيک نمساوي نوشتۀ موسيو کريشش نمساوي از نخستين معلمان دارالفنون و ترجمۀ ميرزا زکي مازندراني از مترجمان اوليۀ آن مدرسه که در سال ١٢٧۴ق به چاپ رسيده است .
٣‐ رساله اي با نام اصول علم استاتيک ، موجود در کتابخانۀ ملي به شمارٔە ٢٨١٩٢‐۵که توسط ميرزا عبدالغفار نجم الدوله ترجمه شده است .
همچنين مشخص نيست که اين کتاب پس از ترجمه در اختيار چه گروه هايي بوده است ؟ اصلا افرادي که بتوانند اين سطح از مباحث علم فيزيک را بخوانند و درک کنند در آن زمان در ايران بوده اند؟ (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصوير١.