چکیده:
دورهی اشکانی سرآغاز استفاده از گچبری در تزیینات معماری ایران بود و از قرن دوم م. بهبعد شاهد بهکارگیری رنگهای متنوعی برروی زمینهی سفید گچبریها هستیم که به آنها جلوهی زیبایی بخشیدهاند. بهنظر میرسد که هدف از رنگآمیزی این آثار که زینتبخش بناهای مهم دورهی اشکانی بودهاند، علاوهبر جنبهی بصری، تأکید بر انتقال پیام سازندگان و بانیان آثار نیز باشد. یکی از مهمترین محوطههایی که گچبریهای ارزشمندی از آن بهدست آمده، محوطهی تاریخی قلعهیزدگرد است. این گچبریها شامل نقوش: انسانی، حیوانی، هندسی، گیاهی، ترکیبی و عناصر معمارانه است. قطعات بسیاری از گچبریهای فوق، رنگآمیزی شدهاند. این قطعات، دارای یک یا چندرنگ هستند، اما تاکنون برروی رنگهای بهکار رفته در آنها پژوهشی صورت نگرفته است؛ این درحالی است که گچبریهای قلعهیزدگرد از مهمترین محوطههای مهم دورهی اشکانی است که قطعات قابلتوجهی گچبری رنگین از آن کشف شده است. هدف از این تحقیق، پاسخگویی به این سوالات بوده است: 1. رنگهای بهکار رفته در گچبریهای قلعهیزدگرد کدامند و آیا رنگ در صحنه و نقش خاصی بهکار رفته است؟ 2. برای رنگآمیزی گچبریهای این محوطه از چه رنگدانههایی استفاده شده است؟ این تحقیق با استفاده از مطالعات موزهای و کتابخانهای انجام شده است؛ همچنین گچبریهای رنگین این محوطه، برای نخستینبار مورد آزمایش قرار گرفتند. برای بررسی و آنالیز رنگدانهها از روشهای پراش پرتو ایکس (XRD)، آزمایش پتروگرافی و طیفسنجی زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR) استفاده گردید. طبق نتایج بهدست آمده، در گچبریهای قلعهیزدگرد از رنگدانهی آبی مصری برای رنگ آبی، از رنگدانهی سبز خاکی (سبز سیلو) برای رنگ سبز و برای رنگهای قرمز، صورتی و زرد از رنگدانهی اُخرا استفاده شده است. بهنظر میرسد که در قلعهیزدگرد برای رنگآمیزی نقوش از رنگدانههای کانی استفاده شده و از رنگدانههای آلی برای تولید رنگ در این مجموعه استفاده نشده است.
خلاصه ماشینی:
ايـن قطعـات ، داراي يـک يـا چندرنـگ هسـتند، امـا تاکنـون بـرروي رنگ هـاي بـه کار رفتـه در آن هـا پژوهشـي صـورت نگرفتـه اسـت ؛ ايـن درحالـي اسـت کـه گچبريهـاي قلعه يزدگـرد از مهم تريـن محوطه هـاي مهــم دوره ي اشــکاني اســت کــه قطعــات قابل توجهــي گچبــري رنگيــن از آن کشــف شــده اســت .
به منظــور شناســايي نــوع رنگ دانه هــاي بــه کار رفتــه در گچبريهــاي قلعه يزدگــرد و همچنيـن پاسـخ بـه ايـن سـؤال کـه -آيـا رسـوب و پـودر موجـود بـر روي آثـار، رنـگ فاســد شــده ميباشــد-، از ١٢ قطعــه ي گچبريهــاي موجــود در مــوزه ملــي ايــران نمونه بــرداري گرديــد.
رنگ قرمز (به تصویر صفحه مراجعه شود) بــا توجــه بــه يافته هــاي موجــود، به نظــر ميرســد کــه هنرمنــدان گچبــر در قلعه يزدگــرد از رنــگ قرمــز بيــش از هــر رنــگ ديگــري بــراي رنگ آميــزي آثــار خويــش بهــره برده انــد؛ به طـوري کـه از مجمـوع ١٦٣ قطعـه ي گچبـري کـه تاکنـون از ايـن محوطـه کشـف شـده اســت ، رنــگ قرمــز بــرروي ٤٦ قطعــه گچبــري مشــاهده گرديــد.
رنگ آبي از مجمـوع ١٦٣ قطعـه ي گچبـري بررسـي شـده ، رنـگ آبـي بـه ميـزان چشـمگيري (٣٣ (به تصویر صفحه مراجعه شود) مـورد) بـرروي گچبريهـاي ايـن مجموعـه بـه کار رفتـه و به لحـاظ ميـزان اسـتفاده ، بعـد از رنــگ قرمــز قــرار دارد.
“The Use of Egyp- tian Blue and Lapis Lazuli in the Middle Ages: The Wall Paintings of the San Saba Church in Rome”, Studies in Conservation 49)1(: 13-22.