چکیده:
حدیث، یکی از منابع مهم شیعه برای استنباط احکام شرعی است. این منبع، در مواردی با آسیبهایی چون اختلاف و تعارض ظاهری مواجه است. نتیجه بررسی تطبیقی برخی از روایات به ظاهر متعارض، حکایت از آن دارد که اختلافات پدید آمده، دارای اسبابی است که با تأمل بیشتر در متن، فضای صدور، و ناقل و راوی روایت، از میان خواهد رفت. از جمله مسائلی که در بررسی متن و فضای صدور، باید مورد تأمل بیشتر قرار گیرد، اسلوب بیانی معصوم : در تبیین احکام است. در این نوشتار به دو اسلوب «فتوا» و «تعلیم» در بیان حکم از سوی امامان و نقش آن در تعارض روایات اشاره شده است. تفاوت این دو اسلوب در قالب اجرایی، نوع حکم صادره و مخاطبان به چشم میخورد. اسلوب تعلیم - که مختص فقها و مفتیهای صحابه بوده است - با دقت در تدریجی بودن تبیین حکم، تغییر حکم به واسطه نسخ و مخیر بودن در گزینش هر کدام از احکام بیان شده در این اسلوب، قابل رفع تعارض است. مخاطب امام در اسلوب فتوایی، تمام افرادی است که برای طرح سؤال جزیی و شخصی خویش به امام رجوع میکنند؛ خواه از اصحاب و یاران خاص و خواه از عامه مردم. توجه به شرایط، استعداد و ویژگی سائل و نیز تکلم به زبان و لهجه مخاطب از جمله مسائلی است که در این اسلوب مورد دقت قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
همچنین مرحوم مجلسی در کتاب مراة العقول در شرح روایتی که امام صادق( زنان را به دلیل ضّجه و سوگواری شدید از تشییع نهی میکنند، به این روایت استناد میکند که: مُحَمَّدُ بْنُ یعْقُوبَ، عَنْ عَلِی بْنِ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ عَلِی بْنِ رِئَابٍ، عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: حَضَرَ أَبُو جَعْفَرٍ( جَنَازَةَ رَجُلٍ مِنْ قُرَیشٍ _ وَ أَنَا مَعَهُ وَ کَانَ فِیهَا عَطَاءٌ، فَصَرَخَتْ صَارِخَةٌ فَقَالَ: عَطَاءٌ لَتَسْکُتِنَّ أَوْ لَنَرْجِعَنَّ، قَالَ: فَلَمْ تَسْکُتْ فَرَجَعَ عَطَاءٌ _ قَالَ: فَقُلْتُ لِأبِی جَعْفَرٍ: إِنَّ عَطَاءً قَدْ رَجَعَ، قَالَ: وَ لِمَ؟ قُلْتُ: صَرَخَتْ هَذِهِ الصَّارِخَةُ، فَقَالَ لَهَا: لَتَسْکُتِنَّ أَوْ لَنَرْجِعَنَّ، فَلَمْ تَسْکُتْ فَرَجَعَ، فَقَالَ: امْضِ فَلَوْ أَنَّا إِذَا رَأَینَا شَیئاً مِنَ الْبَاطِلِ مَعَ الْحَقِّ تَرَکْنَا لَهُ الْحَقَّ لَمْ نَقْضِ حَقَّ مُسْلِمٍ، قَالَ: فَلَمَّا صَلَّى عَلَى الْجِنَازَةِ، قَالَ وَلِیهَا لِأَبِی جَعْفَرٍ(: ارْجِعْ مَأْجُوراً رَحِمَکَ اللَّهُ، فَإِنَّکَ لَا تَقْوَى عَلَى الْمَشْی فَأَبَى أَنْ یرْجِعَ الْحَدِیثَ؛ 3 محمد بن یعقوب، از علی بن ابراهیم، از پدرش، از ابن محبوب، از علی بن رئاب به نقل از زراره بیان میدارد که امام باقر( در تشییع جنازه مردی از قریش حاضر شد ومن همراه ایشان بودم همراه با عطاء بن ابی رباح، پس ناگاه صدای ضجّه شدید زنان بلند شد، حضرت فرمودند: آنها را آرام کنید و یا امر به بازگشت کنید، زنان آرام نشدند پس بازگردانده شدند.
امام( در بخشی از این روایت به نقل سنت پیامبر( در مورد فاطمه بنت ابی حبیش، میپردازد و سپس این سنت را به دلیل این که برای تمام افراد به عنوان حکم کلی تصور نگردد، شرح میدهد که اگر پیامبر بدون سؤال از نوع حیض زینب به او دستور فرمودند که در صورت استمرار خون به تعداد روزهای حیض ، از نماز دوری کند و سپس بر طبق احکام استحاضه عمل کند، به دلیل این بوده که علم به این داشتند که وی در دسته اول زنان حائض (عددیه) به شرحی که در عبارتهای فوق بیان شد، قرار داشته و به این شکل توهم تعارض را در روایات دیگر که به زن حائض مستمر الدّم (در اقسام دیگر الکافی، ج3، ص83 و 84 و 85 و 86 و 87.