چکیده:
خواندن خطبه که در عصر جاهلی سخت مورد توجه عربها بود، بعد از اسلام، تحت تأثیر قرآن و آموزههای پیامبر(ص)، از دلالتهای شرکآلود و اندیشههای جاهلی دور شد و رنگ توحیدی گرفت و به مهمترین ابزار کارآمد و مؤثر در تبلیغ دین جدید و ترویج احکام و آموزههای وحیانی تبدیل شد. برپایه منابع تاریخی، خطبه در محیط دعوت اسلامی بهویژه با خطبههای شخص پیامبر(ص) علاوه بر تعالی موضوعی و محتوایی، از حیث هدف و غایت نیز روی به تعالی نهاد، به علاوه قالب و ساختار ثابت و مشخصی نیز یافت و سرانجام از آنجاکه خطبه در بطن فریضه نماز جمعه و عیدین جای گرفت و در شمار واجبات شرعی درآمد، قداست تام یافت. این ویژگیها که در پرتو بعثت پیامبر اکرم (ص) بهدست آمد، خطبه را از جایگاه فرودینِ ابزار مفاخره و منافره (در جاهلیت) به مرتبه فرازین و قدسی ذکرالله (در اسلام) رساند.
خلاصه ماشینی:
سرگذشت خطبه از جاهلیت تا عصر رسالت نبوی قنبرعلی رودگر١، هادی عالم زاده ٢، ابراهیم علی سلیمی ٣ (دریافت مقاله : ٩٦/٠٤/٢٥ ـ پذیرش نهایی : ٩٦/٠٦/٢٦) چکیده تأثیر قرآن و آموزه های پیامبر(ص )، از دلالت های شرک آلود و اندیشه های جاهلی دور شد و رنگ توحیدی گرفت و به مهم ترین ابزار کارآمد و مؤثر در تبلیغ دین جدید و ترویج احکام و آموزه های وحیانی تبدیل شد.
در حالی که خطبه شناخته شده در میان عربها که پیشینه آن به حدود یک ونیم قرن قبل از اسلام برمی گشت ، امری عینی و عملی بود و در حوزه ادب جای می گرفت و با هنری کاملا بومی و اصیل و جوشیده از روح و فرهنگ عربها، در بین آنها جاری بوده و با زندگی بدوی و ساختار اجتماعی و فرهنگی جمعی آنان تناسب داشته است .
دانشمندان مسلمان تعریفی که از خطبه ارائه کرده اند، متناسب با کاربرد آن در جامعه خود آنان بوده است ؛ خطبه با ظهور اسلام ، با قرار گرفتن در بطن نماز، جایگاه قدسی و در عین حال سیاسی یافت و متناسب با این کاربرد و جایگاه ، دارای قالب و محتوای مشخصی گردید؛ به بیان دیگر از آنجا که خطبه علاوه بر کاربرد تبلیغ دین و وعظ ، در چارچوب فریضه نماز (جمعه و عیدین ) قرارگرفت ، همانند سایر فرایض دارای مؤلفه های ثابت و مشخصی گردید، چنان که معمولا با حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر(ص ) و خاندان نبوت آغاز و با وصیت به تقوا و دعا پایان می یافته است (نکـ .