چکیده:
نابرابریهای اجتماعی را میتوان به سه حوزۀ نابرابریهای طبقاتی، جنسیتی و قومیتی تقسیم کرد. بسیاری از نمونههای آن در اسناد و منابع باقیمانده از ادوار مختلف تاریخی قابل مشاهده است. در این بین اهمیت توجه به مطالب مندرج در کتب آموزشی نیز به این دلیل است که آنها منعکس کنندۀ نوع باورهای جامعه برای چگونگی اجتماعی شدن افراد و نقش پذیری اجتماعی آنان است. این پژوهش بررسی موضوع نابرابریهای اجتماعی در کتب درسی دورۀ مشروطه (1290-1274 شمسی)را مورد بحث خود قرار داده است. پژوهش حاضر به روش اسنادی و با تأکید بر دو فن تحلیل محتوا و بافت موقعیت کلمات گردآوری شده است. این تحقیق میکوشد تا به پرسشهایی چون نابرابری جنسیتی در کتابهای درسی دورۀ مشروطه، نقش مفهوم جنسیت در نوع اجتماعی شدن افراد به خصوص دختران و بررسی مهمترین نقشهای ترسیمی برای آنان در این کتب درسی، پاسخ دهد. در این منابع آموزشی نوع رابطۀ نقشهای زنان در رابطه با نقشهای مردان به سه دستۀ 1-نقشهای وابستۀ زن به مرد 2-نقشهای دارای مساوات میان زن و مرد و 3-استقلال نقش زنان از نقش مردان قابل مشاهده است؛ نتیجۀ بررسی نشان میدهد که در منابع آموزشی این دوره تنها در کتاب تربیت نسوان میتوان نمونۀ استقلال نقش و عدم وجود نابرابریهای اجتماعی را مشاهده کرد
خلاصه ماشینی:
بررسیهای انجام شده نشان میدهد که در برخی کتب آموزشی مانند تعلیم الاطفال ، کتاب علی و تأدیب الاطفال به دلیل آن که موضوع آن ها برگرفته از فکر مردمَدار جامعۀ ایران است ، نابرابری اجتماعی زیادی وجود دارد، بیشتر نقش های درون خانه برای زنان ترسیم شده و مهم ترین وظایف زنان ، وظایف مربوط به کارهای درون خانه معرفی شده است ؛ در مقابل در کتاب تربیت نسوان که اثری ترجمه شده توسط میرزا یوسف خان مستوفی از کتاب تحریر الامره اثر قاسم امین مصری میباشد، اهمیت زنان نه تنها در نقش مادری و تربیت فرزند که در بررسی نقش آن ها به عنوان نیمۀ دیگر و نوع دیگر بشر معرفی گردیده است .
تفاوت پژوهش حاضر با تحقیقات قبلی در این امر است که متن حاضر از یک سو توجه خود را بر روی مسئلۀ جنسیت در کتاب های درسی دورٔە مشروطه متمرکز کرده است و از دیگر سو تأکید خود را تنها بر روی کتب درسی مقطع دبستان در دورٔە مشروطه به عنوان نخستین دوره ای که جامعۀ ایران ایجاد مدارس جدید و شیوه های نوین آموزشی را تجربه کرده که غالبا هم به صورت نسخۀ چاپ سنگی در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی باقی مانده اند، قرار داده است .
تحلیل محتوایی کتب آموزشی به خصوص دورٔە مشروطه که مهم ترین دورٔە تجددگرایی و دگرگونیهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در تاریخ ایران است از این جهت دارای اهمیت است که این کتب به عنوان منابع رسمی آموزشی برای کودکانی مورد استفاده قرار گرفته اند که بسیاری از نقش های اجتماعی شدن خود را در کنار تربیت خانوادگی بر اساس مطالب مندرج در این کتب فرا میگرفته اند.