چکیده:
محکــم و متشــابه یکــی از مباحــث مهــم علــوم قــرآن و تفســیر اســت تــا آنجــا کــه کتابــی دربــاره علــوم قــرآن و تفســیر نمــی تــوان یافــت کــه مســائلی از ایــن دو مطــرح نکــرده باشــند. امــا تاکنــون دربــاره مــلاک هــای تشــخیص آیــه متشــابه و روش شناســی تفســیر آن کمتــر ســخن بــه میــان آمــده اســت. علامــه از جملــه مفســرانی اســت کــه غالــب دیدگاه هــا و مبانــی اش مربــوط بــه آیــه محکــم و متشــابه و تفســیر و تاویــل آن هــا را ذیــل آیــه هفتــم آل عمــران بــه بحــث گذاشــته اســت. مــلاک علامــه در متشــابه خوانــدن یــک آیــه ایــن اســت کــه اوّ لا: آن آیــه دارای تشــابه در مــراد باشــد و نــه در لفــظ و ثانیــا: جهــت تشــابه زدایــی از آن و احــکام بخشــیدن بــه آن بایــد آن را بــه آیــات محکــم ارجــاع داد. ایشــان ارجــاع آیــه متشــابه بــه آیــه محکــم را تفســیر مــی دانــد نــه تاویــل. مهمتریــن روش ایشــان در تفســیر آیــات متشــابه اوّ لا: بهــره جســتن از تفســیر قــرآن بــه به قرآن است. ثانیا: تا جایی که ممکن است از مجاز استفاده نمی کند.
خلاصه ماشینی:
مــلک عل مــه در متشــابه خوانــدن يــک آيــه ايــن اســت کــه اولا: آن آيــه داراي تشــابه در مـراد باشـد و نـه در لفـظ و ثانيـا: جهـت تشـابه زدايـي از آن و احـکام بخشـيدن بـه آن بايـد آن را بـه آيـات محکـم ارجـاع داد.
از ســوي ديگــر بــا آن کــه بــر اســاس آيــه هفتــم ســورٔە آل عمــران مي تــوان بــا ارجــاع آيــات متشــابه بــه آيــات محکــم بــه تفســير صحيــح و واحــدي از آن هـا نائـل شـد، امـا مـع الوصـف مـا نـه تنهـا شـاهد اختـل ف مفسـران در تفسـير ايـن دسـت از آيـات هسـتيم ، بلکـه برخـي از جريان هـاي تفسـيري سـخن از تفسـير ناپذيـري آن هـا بـه ميـان آورده انــد.
بـا توجـه بـه تعريفـي کـه از تحليـل نحـوي بـه دسـت داده ايـم ايـن نتيجـه حاصـل مـي شـود کــه بــا دانــش نحــو کــه در جامــه ترکيــب نحــوي و تحليــل اعرابــي ظهــور و بــروز مــي يابــد نمــي تـوان بـه مـراد جـدي خداونـد از آيـات دسـت يافـت .
امـا عل مـه طباطبايـي بـا بررسـي آياتـي ١٧ کـه در آن هـا واژه تأويـل بـه کار رفتـه اسـت بـه ايـن نتيجـه رهنمـون مـي شـوند کـه افـزون سال بيست و سوم 62 علوم قرآني بـر آيـات متشـابه ، آيـات محکـم نيـز تأويـل مندنـد.
٢٦ ايشـان بـر ايـن بـاور اسـت کـه غالـب بدعت هـا و ديدگاه هـاي شـخصي و مذاهـب فاسـدي کــه بــه ســبب آن هــا فرقه هــاي اســل مي پــس از پيامبــر؟ در معــارف يــا در احــکام از حــق سال بيست و سوم 64 علوم قرآني اسـتوار منحـرف شـده اند بـه علـت پيـروي از متشـابهات و تأويـل آيـات ، آن گونـه کـه خداونـد نخواسـته ، بـوده اسـت .