چکیده:
اغلب حکمای مسلمان در هر دو حوزة تصورات و تصدیقات، معتقد به قرائت خاصی از مبناگرایی هستند. در مبناگرایی اسلامیدر باب گزارهها، معارف تصدیقی به بدیهی و نظری تقسیم میشوند. بدیهیات بینیاز از دیگر معلومات هستند؛ اما نظریات در ماده و صورت مبتنی بر بدیهیات بوده و سرانجام باید به آنها منتهی شوند. ابتنای نظریات بر بدیهیات در تصدیقات تنها از راه برهان شکل میگیرد. مبناگرایی در حوزة گزارهها به خصوص در این اواخر با چالشهای جدی و فراوانی مواجه شده است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا میتوان به شبهات مطرح شده در این باب پاسخ داد و آنها را دفع کرد. روش تجزیه و تحلیل مطالب، روش عقلی، فلسفی و تحلیلی است. به نظر میرسد بیشتر شبهات یا دست کم برخی از آنها بر اثر عدم درک صحیح و عمیق مبناگرایی اسلامیمطرح شده است. به نظر میآید مبناگرایی اسلامیبا تکیه بر فلسفة اسلامیاز چنان استحکام و ظرفیتی برخوردار است که توان پاسخگویی به انتقادات وارد شده را داراست.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس : اولا: ما اگر به صورت صحیح تشخیص دادیم که بدیهی چیست و مصداق آن کدام است ، اگر دیگران در تشخیص آن دچار مشکل شوند، برای ما مشکلی ایجاد نمیشود؛ زیرا مفروض این است که ما در درستی تشخیص خودمان منطقا تردید نداریم و از طرف دیگر بداهت نیز متقوم به شهرت یا اجماع عام نیست ؛ ثانیا: میتوان با بررسی و تحلیل به دست آورد که فلاسفه ای که محسوسات ، مجربات و دیگر اقسام مذکور را بدیهی و یقینی میدانستند، دقیقا به اطراف مسئله ننگریسته اند و اگر کسی با بررسی و تحلیل دانست که آنها اشتباه کرده اند، از آن پس دیگر نباید چون آنها بیندیشد یا حتی در راهی که منطقا بدان رسیده است ، متوقف بماند؛ ثالثا: گزاره های بدیهی مانند اولیات و وجدانیات ، گزاره هایی هستند که غالبا در منازعه جرح و تعدیل در میان بدیهیات سالم مانده اند؛ البته منطقا تصدیق ما به بداهت بدیهیات مستند به قبول فلاسفۀ مسلمان و غرب نیست و نباید باشد و قبول آنان تأثیری در بداهت آنها ندارد؛ رابعا: اگر بخواهیم در مباحثه با دیگران به بدیهی استناد کنیم ، پس اگر در مواردی با خصمیمواجه شدیم که او قضیه ای را بدیهی نمیدانست ، به مقضای موارد سه راه در پیش داریم : الف ) در مواردی میتوانیم با بیان تنبیهی یا استدلال ، قضیه را برای او روشن سازیم ؛ ب ) در جایی که قضیۀ بدیهی از آن دسته بدیهیاتی نباشد که میتوان بر آن استدلال کرد، راه دیگر جدل است ."