چکیده:
مقاله حاضر، به اختلافات قاریان قرآن در آیات وصف کنندة خداوند می پردازد و نشان
می دهد که انگیزه های کلامی ، در روند پیشنهاد و پیدایش وجوه متفاوت قرائت، تاثیری
درخور داشته اند. بدینسان در آیاتی متعدد، از یک سو با قرائتی اصیل و اولیه روبه رو می شویم
که ظهور آن برای برخی اذهان، چالش کلامی ایجاد کرده یا دست کم، بر وفق مفروضات
ایشان جلوه گر نشده است و از دیگر سو، وجه یا وجوهی متفاوت از قرائت را ملاحظه
می کنیم که درصدد رفع آن چالش برآمده و به پدید آوردن معنایی موافق مفروضات کلامی
قاری مدد می رساند. بدینسان هدف تحقیق حاضر آن است که از یک سو، تاثیر مفروضات
خداشناسانه را در پیدایش برخی از وجوه قرائت بازکاود و از دیگر سو نشان دهد که
وجوه مختلف قرائت ، به چه سان ، شکل گیری برداشت های متفاوت از آیات صفات الهی را
رقم زده اند.
خلاصه ماشینی:
"بـه هـر تقـدیر در آیـۀ٣٧ غـافر، محتمـل اسـت کـه قرائـت معلـوم ، از سـوی کسـانی پیشـنهاد شده باشـدکه در فهـم بـاز داشـته شـدن فرعـون از سـوی خـدا، دچـار شـبهه کلامـیبـوده انـد بـا آنکه سیاق آیه (به دلیل فعل مجهول زین ) موید خوانش مجهول از "صد " بوده است .
اختلاف قرائت در انتساب گمراه سازی به غیر خداوند و اضلهم السامری (طه /٨٥) قرائـت عمـوم قاریـان از آیـۀ فـوق ، « أضـل » (بـه فـتح لام ، فعـل ماضـی) اسـت امـا معـاذ قـاری، ابوالمتوکــل ، جحــدری و ابــن ســمیفع ،«أضــل » ( بــه رفــع لام ، اســم تفضــیل ) قرائــت کــرده انــد ( ابــن جــوزی، ذیــل آیــه ) در قرائــت رایــج ، گمــراه کــردن گوســاله پرســتان بنــی اســرائیل بــه سـامری نسـبت یافتـه اسـت بـه سـان آیـه «وأضـل فرعـون قومـه » (طـه /٧٩) کـه گمـراه کـردن را به فرعون نسبت میدهد.
از دیگــر ســو، نظرگــاه رایــج در میــان امامیــه ، نــزول قرآن بـر حرفـی واحـد اسـت و اصـل نیـز بـر آن اسـت کـه هـر کتـابی دارای متنـی واحـد اسـت و بـر وفـق ایـن مبنـا، اختیـار قرائـت مشـهور در آیـۀ ٥١ کهـف ، بـه وضـوح رجحـان دارد؛ زیـرا علاوه بر شهرت ، سیاق آیه نیز با عنایت به فعل "اشهدت " موید قرائت ضم تاء میباشد.
با این همه میتوان بر قرائت رفع تکیه نمود و بر آن شد که سخن گفتن خدا صرفا با ایجاد و خلق صوت است بی آنکه نیازی به تصور زبان و دهان برای ذات الهی باشد، چنانکه متکلمین معتزله و امامیه ، تکلم خداوند را به «خلق أصوات دراجسام » معنا کرده اند(حلی، ص ٤٠٣)."