چکیده:
با تامل در آثار ملاصدرای شیرازی درمی یابیم که مهم ترین یا حداقل مشهورترین برهان
مثبت اصالت وجود، استدلال از طریق سببیت وجود در تحقق اشیا )ماهیات( است که در
المشاعر، به صرف اختلاف در تقریر و نه محتوا دو دلیل نمایانده شده است. برخی فضلای
معاصر، تقریرات ملاهادی سبزواری و مدرس زنوزی از این برهان را، استدلال جدیدی
انگاشته اند؛ لذا تقریرات گونا گون از برهانی واحد، به دلیل بی توجهی به قواعد فلسفی
ملحوظ در آن تقریرات و محتوای مقدمات آنها؛ چهار برهان مستقل قلمداد شده است. موید
دیگر این ادعا، ایرادات مشابه اهل نظر بر این تقریرات است. در این طریق، نظریه انتساب
ماهیات به جاعل، تاکید بر مجعول بالذات بودن ماهیات بدون حیثیت تقییدیه و اشکال
از حیث برخی مبادی تصوری؛ بیش از هر چیز مطمح نظر منتقدان بوده » مصادره به مطلوب «
است. نوشتار پیش رو ابتدا هر یک از تقریرات این برهان را، توضیح و پس از تبیین یکسانی
محتوای این براهین از حیث مقدمات، حد وسط و مفروضات اولیه؛ نقدهای اهل نظر را بر
این برهان سنجیده است. در این خصوص روشن شده که از میان ایرادات اهل نظر بر این
برهان، اشکال مصادره به مطلوب، از قوت بیشتری برخوردار است
خلاصه ماشینی:
"١. گام اول : شرح تقریرهای متفاوت مشهورترین برهان اصالت وجود چنانکه اشاره شد، ملاصدرا در المشاعر، این برهان را به صرف تغییر در تقریرات آن ، دو برهان یا دو شاهد متفاوت دانسته است و در دوران معاصر نیز استاد فیاض̈ی، تقریر شبیه به شاهد چهارم را که در شرح المنظومـة و بدایـة الحکمـة آمده ، استدلال جداگانه ا̃ی انگاشته است ؛ بنابراین لازم است که ابتدا هر یک از این سه مطلب ، به نحو منطق̈ی، بیان و مقدمات اصل̈ی، پیش فرض ها̃ی ملحوظ و حد وسط آنها مشخص شود تا از این طریق بتوان ، توهم تعدد براهین را دفع کرد.
بنابر تتبع نگارنده ، صدرائیان نیز در کتب فلسف̈ی خویش ، در مقام تقریر ادلۀ اصالت وجود، از ذکر توأمان شواهد اول و چهارم المشاعر به عنوان دو برهان مستقل ، پرهیز و صرفا به ذکر یک̈ی از این دو تقریر بسنده نموده اند، چه محتوا̃ی هر دو شاهد را یکسان م̈یدیدند؛ از جمله : ـ سبزوار̃ی در شرح المنظومـة با آنکه درصدد گردآور̃ی مهم ترین و مشهورترین براهین اصالت وجود است و در عین حال ، به ترتیب براهین صدرا در المشاعر توجه ویژه ا̃ی دارد؛ برهان اول صدرا در کتاب مذکور را مطرح نکرده ، پس از ذکر چهار دلیل ، تقریر دوم صدرا را اندک̈ی دقیق تر بیان م̈یدارد."