چکیده:
الصمت - من حيث هو بيان – يُعبِّر عن المعاني المكتومة في الضمير ويُفصح عن فكرة ما أو عاطفة ما. وبلاغة الصمت منوطة بقوة من يصمت وفهم مخاطبه ومقتضي الكلام أيضاً. وقد كتَبَ طه حسين سيرته الذاتية في كتابٍ سمّاه "الأيام". وبما أنَّه كان مكفوف البصر نجد تأثيراً هاماً لهذا الفقدان علي انطواء طه حسين وصمته. فإنَّ الصمت بدلالاته العديدة، والمتناقضة أحيانًا، يحضر في نسيج حوادث كتاب "الأيام" بأشكال شتي. دلالات الصمت ومعانيه في تلك المواقف تساعدنا في التعرُّف إلي شخصية طه حسين أكثر فأكثر ونستنبط منها أفكاره ومشاعره الذاتية. ومن هذا المنطلق تناولت هذه المقالة من خلال المنهج الوصفي – التحليلي مواقف الصمت في "الأيام" لنستجلي دور الصمت في حمل المعاني وإيجاد التفاهم، لافتين الانتباه إلي، بلاغة الصمت.
توصَّلنا قي هذه المقالة إلي أنَّ صمت طه حسين لايأتي بالموقف المؤخر من الكلام في إكمال التعبير،، بل هو أصل المعني بصفته المباشرة أو المتأولة، وكثيرًا ما كان علامة علي ترفُّعِهِ عن الدنايا. وقد استخدم طه حسين لغة الجسد للتعبير عن آماله وهكذا تحلَّي بشيمة الصمت أحياناً حتي لا يفوه بالشكاية من آلامه. ويمكن التعرُّف إلي شخصية الإنسان علي أساس صمته؛ إذ الإنسان مسؤول عن صمته كما هو مسؤولٌ عن كلامه.
ﺳﮑﻮت ارﺗﺒﺎﻃﯽ، از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎی ﺑﺎﻃﻨﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭘﺮده ﺑﺮﻣﯽدارد و ﻋﺎﻃﻔﻪای ﺧﺎص ﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪای را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﻼﻏﺖ ﺳﮑﻮت ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻼﻏﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده و ﻣﺨﺎﻃﺐ آن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﻤﻼت ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد. از اﯾﻦ رو ﺳﮑﻮت و ﻣﻌﻨﺎﻫﺎی آن ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﮋوﻫﺶ دارد. ﻃﻪ ﺣﺴﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد را در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم »اﻷﯾﺎم« (آن روزﻫﺎ) ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ در آورده اﺳﺖ. ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻃﻪ ﺑﺮ دروﻧﮕﺮاﯾﯽ و ﺳﮑﻮت او ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺤﺴﻮﺳﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﺳﮑﻮت ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮد در ﺟﺎی ﺟﺎی ﺣﻮادث اﯾﻦ ﮐﺘﺎب دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺳﮑﻮت ﻃﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ، ﻋﻮاﻃﻒ و اﻓﮑﺎر او ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷﻨﺎ ﺷﺪ.
در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﮑﻮت را در ﺣﻮادث »اﻷﯾﺎم« ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎه و اﻫﻤﯿﺖ آن در اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻌﻨﺎ و ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺳﮑﻮت ﮔﺎﻫﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم از اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ.
ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﻮت ﻃﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻌﻨﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه دوم ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﺪ از ﮐﻼم - ﻗﺮار ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ را ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﺻﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﺿﻤﻨﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﮑﻮت ﻃﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻨﺎﻋﺖ ﻃﺒﻊ و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اوﺳﺖ. ﻃﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن ﺑﺪن و ﻧﻪ ﮐﻼم ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﺳﮑﻮت، درد ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﮔﺎﻫﯽ ﺳﮑﻮت اﻓﺮاد، ﯾﮑﯽ از راﻫﻬﺎی ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﻗﺒﺎل زﺑﺎن ﺧﻮد ﻣﺴﺆول اﺳﺖ در ﻗﺒﺎل ﺳﮑﻮﺗﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ دارد.
Communicative silence may reveal people’s inner meanings and transfer specific emotions or thoughts to the audience. However, the degree of the eloquence of silence depends on the power of eloquence which silence has chosen to bestow, its audience, and the sentences used before and after it. Therefore, it seems silence and its meanings are issues worth investigating. Taha Hussein has written his autobiography in a book entitled Al-Ayyam or the Days. His blindness has had a considerable effect on his introspection and silence. Silence can be observed with different meanings everywhere in this book. By thinking about the meanings of Taha Hussein’s silence, one can understand dimensions of his personality, emotions, and thoughts. In the present study, which uses a descriptive-analytical method, the application of silence in events occurring in Al-Ayyam (the Days) is investigated in order that its role in communicating meaning is revealed, as silence sometimes indicates issues which verbal signs are unable to convey. The results of the study indicate that Taha Hussein’s silence is not of secondary importance, after the verbal signs, in conveying meaning; in fact, it has the main role in transferring explicit and implicit meanings. In addition, his silence indicates his self-respect and self-esteem. Taha Hussein sometimes, using body language, expresses intended meanings and sometimes in silence, hides his pain. Sometimes, one way to know people is their silence because both language and silence are rooted in human intentionality.