چکیده:
آزمایش یکی از بن مایه های مهم و تکرارشونده در حکایت ها و قصه های ایرانی است که با اهداف گوناگون و شیوه های مختلف در حکایت ها و قصه ها ارائه می شود. آزمایش ها در قصه ها و حکایت ها معمولا به عنوان شروطی مطرح شده که شخصیت اصلی یا دیگر شخصیت های داستان برای رسیدن به خواسته های خود ملزم به انجام آن هستند. این آزمایش ها ابزاری محسوب می شوند برای محک زدن توانایی شخصیت ها و یا بستری برای بروز استعدادهای درونی آنها در خلال داستان. اگرچه ظاهرا این آزمایش ها تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند اما در تمامی آنها می توان نشانه ها و خصوصیاتی مشترک را پیدا کرد که امکان طبقه بندی و دسته بندی آنها را برای محققین فراهم می کند. در این تحقیق نویسندگان از میان قصه ها و حکایت های ایرانی مجموع 237 قصه و حکایت را انتخاب کرده با بررسی ارکان آزمایش (امتحان کننده، امتحان شونده، شیوه و نوع آزمایش و اهداف آزمایش) در آن ها درصدد ارائه الگویی طبقه بندی شده برای شناخت انواع آزمایش در قصه های ایرانی برآمده اند.
The Experiment is one of the important and repetitive motives in Iranian stories and is presented in them by different methods and for different purposes. These experiments usually are presented in the stories as a condition which should be overcame by the main character or other characters in order for them to achieve their wishes. The experiment is regarded as a tool for examining abilities of the characters or a circumstance in which their inner aptitudes are realized in the story.
Although these experiments are very different in the surface، but some common signs and characteristics can be observed in all of them which make it possible for the researchers to categorize them. In this article، the authors have chosen totally 237 stories among Iranian stories and intend to offer a categorized pattern for identification of the types of experiments in the Iranian stories by studying their ingredients. (Including the examiner، the examinee and type and purpose of the experiment).
خلاصه ماشینی:
"نمونه های این شرط های دشوار در ادبیات شفاهی و مکتوب فارسی نیز فراوان دیده میشود، مانند اجرای شرط های کشتن سیمرغ ، جنگ با توران یا کشتن رستم توسط اسفندیار برای رسیدن به پادشاهی از سوی گشتاسب (همان جا)؛ اما گاه خلاف تصور آزمایش کننده ، قهرمان قصه در این آزمایش پیروز میشود؛ مانند شرط ملکه برونهیلده در اسطورة سرود نیبلونگن که برای ازدواج ، آزمونی سخت در پیش پای خواستگاران قرار میدهد؛ اما زیگفرید بـا پوشیدن شنل جادویی، نامرئی میشود و به گونتر کمک می کند تـا در ایـن آزمون پیروز شود (سلامی و صفیئی، ١٣٩١: ٩٩).
(رجوع شود به تصویر صفحه) نمودار ٣: شیوه های آزمایش کلامی از میان این نوع داستان ها برای نمونه میتوان به این موارد اشاره کرد: امام رضا(ع ) با پرسیدن سؤالاتی از زنی به نام زینب که مدعی است خویشاوند پیامبر است ، دروغ بودن ادعایش را نشان می دهد (عطار، ١٣٧٧: ٨٤).
آزمایش اخلاقی در این شیوه ، نوع آزمایش ها عبارت اند از: ایجاد زمینۀ خشم (عصبانیکردن آزمایش شونده )، بخشیدن مال دنیا، پنهان کردن حقیقت ، پیبردن به نیت ، توجه کردن ، رازداری، طلب حاجت و درخواست کمک ، قراردادن در معرض گناه ، غیبت و بدگویی کردن که شامل گروه های امامان ٤ مورد، بزرگان و حکما ٦ مورد، پادشاهان و خلفا ٥ مورد، پیامبران ٥ مورد، دوستان و مریدان ٤ مورد، عرفا و اولیا ٢٥ مورد، عشاق ٦ مورد، آزمایش الهی ٣ مورد و متفرقه ١ مورد است ."