چکیده:
در این پژوهش، اثرپذیری یکی از شعرای عهد صفویه، یعنی نصیرای همدانی از فرهنگ و ادبیّات عربی در قالب ادبیّات تطبیقی مورد بررسی قرار میگیرد. شاعر و نویسندهای که از انواع علوم و فنون روزگار خویش بهرهمند بود. علاوه بر دیوان شعر، رسالهها، دیباچهها، رقعهها و نامههایی از او بهجا مانده است که گویای مهارت و تواناییاش در زمینة نظم و نثر است. نتیجه تحقیق که به روش اسنادی و کتابخانهای صورت گرفته گویای آن است که نصیرا از ادب و فرهنگ عربی، قرآن و احادیث معصومین یا به صورت آشکار و به صورت تلمیح، اقتباس و حل تأثیر پذیرفته و یا توارد که مضامین او با شاعران و نویسندگان عرب شباهت یافته است. بسیاری از مضمونهای فکری و مفاهیم حکمی وی چون مدح، عشق، فخر، بادهسرایی و شکواییه، با شاعران و سخنسنجان مشهور عرب چون متنبّی، ابن فارض، ابن رومی شباهت دارد و قابل مقایسه است و در این میان، متنبّی در موضوعات مدح، بیان مسائل حکمی و شکواییه و ابن فارض نیز در عشق و مسائل مربوط به آن بیشترین تأثیر را بر نصیرا گذاشتهاند.
تطرق فی هذا المقال إلی تأثر الشاعر الصوفی نصیرای همدانی بالثقافة والأدب العربی فی نطاق الدراسة المقارنة للمدرسة الأمریکیة. کان نصیرای همدانی شاعرا وعالما بکل العلوم والفنون الرائجة فی عصره کما خلف فضلا عن دیوان شعره، مجموعة من الرسائل والدبابیج والتوقیعات تعکس براعته الأدبیة ومقدرته العلمیة. مما یفیده هذا البحث الذی یتبع المنهج الوصفی – التحلیلی أن نصیرای استلهم من القرآن الکریم وکلمات المعصومین (ع) بشکل مباشر وبطریقة التلمیح والاقتباس والحل أو بصورة غیر مباشرة کالتوارد علی سبیل المثال ولا الحصر علی أیة حال فهناک تشابه کبیر بین مضامین شعره والشعراء العرب. مما یدل تأثره بالثقافة العربیة بشکل لا غبار علیه. کما أننا وجدنا فی بحثنا هذا أن نصیرای همدانی أخذ من المتنبی وابن.
خلاصه ماشینی:
بسیاری از مضمونهای فکری و مفاهیم حکمی و اندیشههای وی چون مدح، عشق، فخر، بادهسرایی و شکواییه، با شاعران و سخنسنجان مشهور عرب چون متنبی، ابن فارض، ابوالعلاء معری، ابن رومی شباهت دارد و قابل مقایسه است و در این میان متنبی در موضوعات مدح، عشق، بیان مسایل حکمی و شکواییه و ابن فارض نیز در عشق و مسایل مربوط به آن بیشترین تأثیر را بر نصیرا گذاشتهاند.
آمیزش روزافزون زبان فارسی با واژگان و ترکیبهای عربی امری آشکار است؛ از سببهای آمیزش این بود که شاعران و نویسندگان در مدارس به تحصیل زبان و ادب عربی میپرداختند و یکی از شرایط بزرگ دبیری و شاعری، آشنایی با بسیاری از متون ادب عربی و گاهی از حفظ داشتن قسمتی از آنها بوده است.
میرزا محمد علی نویسندهی ریحانـة الأدب میگوید: به قول برخی شاعری کسر شأن او بوده است، چنانچه خودش میگوید: به شعر شهرهی آفاق گشتهام این است یکی ز جمله غلط های در جهان مشهور ( نسخهی خطی) شاید او به سبب تواضع این را گفته باشد(مدرس،1346: 185).
دو: کاربرد مفاهیم و مضامین مشترک در فرهنگ عربی چون مدح ممدوح، باده سرایی و وصف عشق و سوزو هجران و شکواییه و دنیاگریزی نیز شعر او را با زبان و اندیشهی شاعران و فرهنگ عربی پیوند میدهد که مربوط به مقولهی توارد و شباهت مضامین است و شاعران مشهور و برجستهی ادبیات عرب چون متنبی، إمروالقیس، ابن رومی، ابوالعلای معری، ابن فارض و فرزدق مرجع شاعران ایران، از جمله نصیرای همدانی در سخنوری بودهاند.