چکیده:
مینوی خرد یکی از مهمترین اندرزنامههای دورة فارسی میانه و ادبیات پهلوی و از متون بهدینان است. این اثر کمحجم، سرشار از پند و اندرزهای زیبا و خردمدارانة دینی و تجربی در زمینههای گوناگون است. شاهنامه اثر بزرگ فردوسی، چکیده و میراثدار فرهنگ ایران باستان و پیش از اسلام و نیز نگهدارندة این فرهنگ از خطر نابودی است. مسئلة پژوهش این است که آیا پند و اندرزهای مینوی خرد بر شاهنامه تأثیر گذاشته و آیا فردوسی به این اندرزنامة خردمحور توجه داشته است؟ روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و برپایة مطالعة متون و مقالات، همچنین گردآوری شاهدها و بیان تأثیرات است. نتیجة بررسی دو اثر، بیانگر تأثیر این خردنامۀ کوتاه بر شاهنامة بزرگ در زمینههای گوناگون پند و اندرز است. جایگاه والای خرد در شاهنامه در فرهنگ ایران باستان ریشه دارد و مینوی خرد در انتقال این موضوع به شاهنامه نقش بسزایی داشته است. فردوسی تنها گزارندة این مفاهیم اخلاقی نیست؛ بلکه با قریحه و ذوق هنری و ادبی بسیار خود، بر غنای این مضامین افزوده؛ آنها را پرورده و به مخاطبان خود عرضه کرده است.
‘Minooye Kherad’ is one of the most significant letters of advice in the Middle Persian Period and the Pahlavi literature، including the books of Behdinan. This rather short book is full of the wise and beautiful religious and practical advice in diverse fields. Shahnameh، the master piece of Ferdowsi is the essence and protector of the ancient Persian culture. The research focuses on whether the book ‘Minooye Kherad’ has influenced the contents of Shahnameh or not. It also studies whether Ferdowsi has been inspired by this book or not. The descriptive-analytic methodology is based on studying the books، articles and analyzing different data. The result of this research indicated that Shahnameh has been influenced by this short book in the concepts related to moral advice. The great role of wisdom in Shahnameh emerges from the culture of Ancient Persia. And the book ‘Minooye Kherad’ has had a significant role in transferring this valuable characteristic. Ferdowsi is not the creator of these moral concepts، but he has added to the richness of these moral concepts by the help of his literal and artistic talents and has offered them to his audiences in his Masterpiece‘Shahnameh’.
خلاصه ماشینی:
مهمترین پژوهشها در این باره عبارت است از: ترجمة تفضلی از کتاب مینوی خرد (مینوی خرد، 1354)، شکوه خرد در شاهنامة فردوسی: سنجش تحلیلی کنش شخصیتها در سنجة خرد (رضایی دشتارژنه، 1393)، فرهنگ خرد در شاهنامه (طالبی و راشدمحصل، 1393)، دانش و خرد فردوسی(شفیعی، 1350)، جاذبههای فکری فردوسی (رنجبر، 1369)، جاویدانخرد (ابنمسکویه، 1355).
شاهنامة فردوسی سرشار از پند و مضامین اندرزی است و در آن بیش از 500 بار واژة خرد و خردمند و بیش از 150 بار واژة روشنروان آمده است (ولف، 1377: ذیل واژه خرد و روشن روان)؛ بنابراین آیا میتوان چنین پنداشت که پندها و اندرزهای موجود در متن پهلوی مینوی خرد بر آن تأثیر گذاشته است؟ و اگر تأثیر گذاشته این تأثیرگذاری چگونه بوده است؟ اصل پهلوی بسیاری از اندرزنامهها از بین رفته است؛ اصل بعضی از آنها را میتوان بازشناخت.
همین ژرفبینی و دقت، او را در میان کوشندگان ادب فارسی و پاسداران زبان و شناسندگان تواناییهای آن ممتاز کرده است (طالبی و راشدمحصل، 1393: مقدمه) مقایسة اندرزهای مینویخرد و شاهنامه پس از آنچه دربارة اصل و خاستگاه اندرز در ادب و فرهنگ ایران باستان و حوزة شاهنامه بیان شد، در ادامه اندرزهای مینوی خرد و شاهنامهتطبیق و بررسی میشود.
فردوسی نیز چنین مضمونی را در شاهنامه بیان میکند: نخست آفرینش خــــــرد را شناس نگهبان جان است و آن سه پاس سه پاس تو گوش است وچشم و زبان کزین سه رسد نیک و بد بیگمان (فردوسی، 1386، ج1: 4) بنابراین خرد مهمترین موضوع مقدمة مینوی خرد و مقدمة شاهنامه به شمار میرود و بنیان هر دو اثر بر آن نهاده شده است.