چکیده:
در آموزه های اسلامی، قدردانی و شکرگزاری از جایگاه رفیعی برخوردار است، به گونه ای که آیات و روایات متعددی در فضلیت و ضرورت آن ذکر شده است. در سال های اخیر نیز با ایجاد شاخه «روان شناسی مثبت نگر» این مهم مطمح نظر جدی روان شناسان مثبتگرا واقع شده و تحقیقات نظری و میدانی زیادی به آن اختصاص داده شده است. بر این مبنا، هدف پژوهش حاضر، که به روش «توصیفی - تحلیلی» صورت گرفته، این است که ضمن مقایسه آموزه های اسلامی و روان شناسی در خصوص قدردانی، عوامل و آثار و نشانگان قدردانی در آموزههای دینی را تبیین نماید. نتایج نشان می دهد متناسب با بروز یا عدم بروز علل، قدردانی قابل کاهش و یا افزایش است و علاوه بر آثار اخروی، دارای آثار مادی و دنیوی هست و نشانگان آن در سه بعد «شناختی»، «رفتاری» و «هیجانی» قابلیت بروز دارد.
In Islamic teachings, gratitude and appreciation are so important that there are many verses and
narrations on the virtue and necessity of gratitude. In recent years, with the development of
"positive psychology" discipline, this issue has been seriously considered by positive
psychologists, and a lot of theoretical and field research have been devoted to it. Therefore, the
purpose of the present study, which is carried out through a "descriptive-analytical" method, is to
explain the factors, effects and signs of appreciation in religious teachings by comparing Islamic
and psychological teachings about appreciation. The results show that, the magnitude of
appreciation is reduced or increased proportional to the accurance or non-occurrence of causes. In
addition to effects in the hereafter, there are material and worldly affects and the signs can be
presented in three "cognitive", "behavioral" and "emotional" dimensions.
خلاصه ماشینی:
"با لحاظ این مقدمات و توجه به جایگاهی که قدردانی در روانشناسی مثبتگرا و پیش از آن، در آموزههای دینی به خود اختصاص داده است، ضرورت دارد تا با پاسخ به سؤالات اصلی و فرعی ذیل، با نگاهی روانشناختی، ابعاد جدیدی از مفاهیم مرتبط با «شکر» از قبیل علل، نشانهها و آثار شکر، که در دیگر آثار و پژوهشها ذکر نشده است بررسی گردد.
با بررسی منابع اسلامی نیز درمییابیم که این نگاه روانشناختی قابل تأیید است؛ زیرا در نگاه اسلامی، قدردانی فعلی اخلاقی است و بنابراین، نمیتواند تنها یک هیجان باشد؛ زیرا از یکسو، مبنای ارزش افعال، اختیاری بودن آنهاست، درحالیکه هیجان تجربهای انفعالی است و نمیتوان اختیار و انتخاب را در آن دخیل دانست، و از سوی دیگر، با تحلیل ماهیت شکرگزاری و لحاظ تعریف مختار (شکر عبارت است از: ستایشی که همراه با تعظیم و بزرگداشت منعم باشد)، به این نتیجه میرسیم که فرایند شکرگزاری دارای سه مؤلفه «شناختی»، «عاطفی» و «رفتاری» است.
حمد گفتن خداوند بعد از عطسه کردن امام رضا( فرمودند: «و اعلم أن علة العطاس- هی أن الله تبارک و تعالی إذا أنعم علی عبد بنعمة- فنسی أن یشکر علیها سلط علیه ریحا تدور فی بدنه- فتخرج من خیاشیمه فیحمد الله علی تلک العطسة- فیجعل ذلک الحمد شکرا لتلک النعمة» (مجلسی، 1403ق، ج 73، ص 55)؛ بدان، علت عطسه آن است که وقتی خداوند متعال نعمتی را به بندهای عطا کند، فراموش کردن شکرگزاری سبب میشود تا بادی بر او چیره شود و در بدن او بیفتد، که این باد به واسطه عطسه از بینی او خارج میشود."