چکیده:
یکی از رخدادهای بهظاهر پیچیدة صدر اسلام، جنگهای داخلی میان مسلمانان در دورة خلافت علیبن ابیطالب علیه السلام است، بهگونهایکه حتی برخی از صحابة بزرگ رسول اکرم صلی الله علیه و آله در حقانیت یک جبهه در مقابل جبهة دیگر تا مدتی دچار حیرت بودند.
در خصوص چرایی، چگونگی و پیامدهای این نبردها، پژوهشهایی هرچند مختصر انجام شده، اما دربارة تحلیل مستند و شبههشناسانة رخدادهای ریز و درشت این جنگها، کاری انجام نشده و یا کمتر بدان پرداخته شده است.
یکی از این رخدادهای مهم، نبرد «صفین» است که شهادت عمار یاسر در آن توسط سپاه معاویه رخ داد. رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی متواتر فرمودند: او (عمار یاسر) را فئة باغیه (گروهی ستمگر) خواهند کشت. حدیثی که به سبب حضور عمار در سپاه امام علی علیه السلام بهوضوح دلالت بر حقانیت مواضع امام علی علیه السلام به طور عام و باطل بودن معاویه و سپاه یاغی او به طور خاص دارد.
ازآنجاکه ابنتیمیه با طرح شبهاتی در خصوص این حدیث، به دفاع همهجانبه از معاویه پرداخته است، نشانهشناسی بطلان دلایل و توجیهات او اهمیت فراوان مییابد. تردید در سند حدیث و تضعیف دلالت آن، ادعای اجتهاد معاویه و مثاب دانستن او، حتی در صورت خطاکار بودنش در اجتهاد و نکاتی دیگر ازجمله مسائل و شبهات ابنتیمیه است که در تحقیق پیشرو، با تاکید بر منابع تاریخی و حدیثی اهلسنت محل تامل و نقد قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
سیوطی در الخصائص الکبری به تواتر آن تصریح نموده است، 13 ابنکثیر در کتاب البدایة و النهایة مینویسد: در کتاب صحیح مسلم، از قول ابوسعید خدری آمده است که ایشان میگوید: ابوقتاده، که از من بهتر است، از قول رسول اکرم( نقل میکند که آن حضرت به عمار فرمودند: «تو را گروهی ستمگر میکشند».
بدرالدین عینی صاحب کتاب عمدة القاری که شرحی است بر صحیح بخاری، مطلبی را از کرمانی، که او هم از شارحان صحیح بخاری است، در دفاع از معاویه نقل میکند و سپس در مقام پاسخ از او برآمده، مینویسد: چگونه میشود گفت که معاویه در اجتهادش خطا کرده است؟ اصلا دلیل بر اجتهاد معاویه چیست؟ چگونه معاویه اجتهاد کرده است، درحالیکه این حدیث پیامبر به او رسیده بود که فرمود: «خدا عمار را خیر بدهد!
2 علمای اهلسنت نیز به این مطلب اعتراف نمودهاند؛ ازجمله: علامه عبدالرؤوف مناوی در کتاب فیض القدیر، که شرحی است بر جامع الصغیر سیوطی، مینویسد: حدیث «تقتله الفئة الباغیة» صریح است در اینکه گروه معاویه همان گروه ستمگر هستند که عمار را در جنگ صفین به قتل رساندند، و اینکه حق با حضرت علی( بود.
4. در خصوص برداشت وارونه از پیشگویی خاتم انبیا( در شهادت عمار و شبهة قتل عمار، که آن را نتیجة اقدام امام علی( تلقی کرده بودند، با استناد به گزارشهای منابع حدیثی اهلسنت و پاسخ امام علی( در اینباره، قیاس ابنتیمیه و متماثل دانستن ماجرای عمار با ماجرای طلحه و زبیر در جنگ جمل، معالفارق دانسته شد و از این طریق، حقانیت امام علی( و سپاه ایشان نهتنها در جنگ صفین، بلکه در دیگر نبردهای آن حضرت ـ چنانکه برخی از نویسندگان اهلسنت بدین امر نیز اذعان کردهاند ـ مطمحنظر قرار گرفت.