چکیده:
هر متنی از عناصری تشکیل میشود. این عناصر در اثر تغییراتی، ویژگیهایی را بر متن تحمیل میکند که از آنها به عنوان ویژگیهای سبکی نام میبرند. یکی از عناصر اصلی در مباحث سبک شناسی ویژگیهای زبانی است. این ویژگیها عموما دفعی پدید نمی آید، بلکه به مرور زمان و در اثر دگرگونیها و تحولاتی ایجاد میشود. انتظار میرود با گذشت زمان و دگرگونی های سیاسی – اجتماعی تحولی عمیق در زبان احمد جام در مقایسه با نویسندگان دوره قبل صورت گرفته باشد اما حاصل پژوهش نتیجه دیگری را نشان میدهد که احتمال میرود برگرفته از نوع تربیت، موقعیت جغرافیایی و اجتماعی، ساده زیستی نویسنده و یا نوع بینش خاص صوفیانه او باشد.
در این مقاله تلاش میشود از رهگذر زبانی، دو اثر شیخ احمد جام (440-536 هـ.ق) به نام انس التائبین و کنوز الحکمه (اولین و آخرین آثار شیخ) مورد تحلیل قرار گیرد تا راه دستیابی به شخصیت فردی، اجتماعی و عرفانی او آسانتر گردد.
خلاصه ماشینی:
پیشینة تحقیق در طی مراحل پژوهش به آثار متعددی مراجعه شد که هـر کـدام بـه نوبـة خـود تـأثیر بسزایی در شکل گیری ساختار و محتوای این مقاله داشـتند از جملـه : ١- زبـان عرفـان اثـر دکتر علیرضا فولادی ٢- توصیف ساختمان دستوری زبان اثر دکتر محمـد رضـا بـاطنی ٣- آواشناسی فونتیک اثر دکتر علی محمد حق شـناس ٤- کلیـات سـبک شناسـی اثـر دکتـر سیروس شمیسا ٥- سبک شناسی نثرهای صوفیانه از دکتر محمد غلامرضایی و دیگـر آثـار که در فهرست منابع به آنها اشاره خواهد شد.
( مقدمة اسـرارالتوحید: ٢٠٣) آنچـه مسـلم اسـت اینکـه صامت میانجی «ز» در متون کهن فارسی دری بخصوص در متـون عرفـانی جایگـاه خاصـی دارد و بوفور استعمال شده و نشان دهندة قدمت و کهنگی زبان احمد جام در عین شـیوایی و روانی است .
»(انس : ٢٨) - «این دیگر تسبیح نیز بگوی !» (ک : ١٩) برجا بودن همزة آغازین در برخی واژه ها «گاهی در متون اتفاق می افتد که مصوت بعد از صـامت آغـازین بـه قبـل از آن منتقـل میشود (البته همزه ای پیش از مصوت در می آید)که بسیار هم رایج است .
» (انس : ١٩٢) - «این خیر از دست وی فراستاند بوک ، خـود بـدان دیگـر خیـر رسـد، بـوک نرسـد!» (ک :١٩) کاربرد «بی » به معنی «بدون » «حرف «بی » کلمة نفی است و بر سر اسم درمی آید و آن را به صفت بدل میکند و ایـن کلمه مرکب گاه در مقام قید نیز بکار میرود.