چکیده:
بحر طویل میر عبدالعظیم مرعشی یکی از اولین بحر طویلهای موجود فارسی است. این بحر طویل که سراینده، آن را در قالب نامه ای خطاب به یکی از حاکمان محلی عهد تیموری نوشته است، در کتاب تاریخ طبرستان و رویان و مازندران نوشته سید ظهیرالدین مرعشی ذیل سرگذشت سراینده آمده است. این بحر طویل صرفنظر از تقدم زمانی، دربرگیرنده عبارات و جملات پیچیده ای است که تاکنون کسی به شرح و توضیح آن نپرداخته و غالب کسانی که به مناسبتهای گوناگون از این بحر طویل سخن گفته اند، تنها به ذکر این نکته که این مکتوب از پیچیدگی و تعقید خالی نیست بسنده کرده اند. بدیهی است تا هنگامی که مشکلات و پیچیدگیهای متنی گشوده نشود، امکان بررسی سبک شناسانه آن به طور کامل مهیا نیست. این پژوهش ابتدا به شرح مختصری از این پیچیدگیها پرداخته، سپس ویژگیهای سبک شناسانه آن را در سه سطح زبانی ، ادبی و فکری مورد بررسی قرار داده است . ضمن اینکه در قالب مداقه ای تاریخی، تاریخ دقیق سرودن آن را تخمین زده و این فرضیه را که این مکتوب اولین بحر طویل موجود فارسی است ، به اثبات رسانده است.
خلاصه ماشینی:
اما برای تبیین بهتر مطلب ابتدا قدری در باب بحر طویـل بـه طـور عـام و بحـر طویـل مدنظر این پژوهش به طور خاص توضیحاتی ارائه میشود: بحر طویل را در یـک نمـای کلـی میتوان چنین تعریف کرد : «صورت خارج شدن تعـداد ارکـان عروضـی یـک شـعر اسـت از حدودی که در سنت عروضی رعایت میشده است و در یک جمله افزودن بر تعـداد ارکـان و عدم رعایت شمارة خاصی برای افاعیل عروضی » (موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی : ص ٥٠١) عبارات بالا تعریف مشهور بحر طویل است و ایـن نکتـه را نیـز نبایـد از نظـر دور داشت که عده ای شرط عدم رعایت شمارة خاص برای ارکان عروضی را ضروری نمیدانند و صرف خارج شدن تعداد افاعیل یک بحر از ٦ یا ٨ را بحر طویل میدانند ، هر چند که تعـداد ثابت و مشخصی از ارکان عروضی در هر بند آورده شود مثلا همة ارکان آن ١٦ تایی باشـد.
در مراجعه به لغتنامه های فارسی و عربی رایـج ، چنین مدخلی یافت نشد و در نیز در بررسی فهرست ترکیبات برخی از کتب نثـر مصـنوع و فنی نظیر درة نادره هم چنین عبارتی به کار نرفته بود ؛ اما با توجه بـه ریشـه ایـن ترکیـب یعنی عکف ، یک معنی از معانی مختلف آن میتواند به ترکیب مورد نظر ما نزدیـک باشـد و آن هم معنای گردیدن و طواف کردن است و با این معنا عکاف کـه صـیغه مبالغـه اسـت از روی قیاس به معنای بسیار گردنده است .