چکیده:
در این مقاله ویژگیهای سبکی کتاب «پریشان» در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار میگیرد. در سطح زبانی استفاده قاآنی از لغات و ترکیبات عربی متعادل (21 درصد) است اما استفاده از لغات و مفردات و ساختارهای نحوی کهن باعث ناهمگونی زبانش شده است. در این اثر ابداع و ترکیب¬سازی و تاثیرپذیری از زبان عامه مشهود نیست و بسامد کلمات رکیک و مستهجن فراوان است. مهمترین ویژگی نحوی اثر کاربرد وجه وصفی و حذف افعال به قرینه لفظی است.
در سطح ادبی استفاده از صنایع بدیع لفظی مانند جناس، سجع، ازدواج، تضمین¬المزدوج، ترصیع و موازنه و در میان صنایع بدیع معنوی به ترتیب تضاد و مقابله، تلمیح و مراعات¬النظیر فراوان است. استشهاد به آیات و احادیث و ارسال¬المثل نیز وجود دارد. کاربرد تشبیه فراوان است که در اغلب این تشبیهات طرفین تشبیه از نوع محسوس به محسوس و از لحاظ افراد و ترکیب تشبیهات مقیّد به مرکّب یا مرکّب به مرکّب هستند.
در سطح فکری عدم پایبندی به اخلاق و عفّت کلام، پریشانی در تبویب و ساختار حکایات، تظاهر به عرفان، جبرگرایی، افراط و تفریط از مهمترین ویژگیهای این اثر است.
خلاصه ماشینی:
الف /١ -٣– کاربرد لغات دخیل غیر عربی هر چند قاآنی علاوه بر زبان مادری ، زبان عربی و ترکی را به خـوبی مـی دانسـته و بـا زبـان فرانسه نیز آشنایی داشته است ١، اما در این کتاب تنها دو لغت غیر عربی بیگانه وجود دارد: ١.
» ص١٠٣ ب)٢-٤- مراعات النظیر بعد از تلمیح ، کاربرد صنعت مراعات النظیر در «پریشان » فراوان و ٨ مورد در ده درصد از صفحات کتاب تکرار شده است ؛ مثال : «خانه ای را که نه دراسـت و نـه بـام درنگهـــدار و پاســـبان چـــه کنـــد؟» ص٨١ «چنان از پای تا سر غـرق یـار اسـت که هم ذکرش ز خاطر رفتـه هـم فکـر» ص٩٣ «همچـو بـازت کـلاه عجـب و غـرور دیــــدة شــــه شــــناس پوشــــیده » ص١٠١ ب)٢-٥- تضمین قاآنی تمام اشعار کتاب «پریشان » را به استثنای چند بیت ، خود سروده است ، چنانکه در خاتمه میگوید: «نیست در او عاریـت هـیچ کــــس خــاص مــن اســت آنچــه در او هســت و بــس جـز دو سـه بیتـی ز عـرب وز عجـم کامـــــده جـــاری بـه زبـان و قلـم » ص٢٠٧ در میان ابیاتی که تضمین کرده است ، سه بیت عربی وجود دارد؛ دو بیت از این سه بیت منسوب به حضرت علی (ع ) و بیت دیگر از فرزدق است : «محمد المحمـود مـن کـان ممکنـا وجــــل عــــن الامکــــان فــــالأمر مــــبهم تحیــرت الاوهــام فــی کنــه ذاتــه کمــن ضــل فــی الآجــام و اللیــل مظلــم » ص٦ «نعم ما قال الفرزدق : یغضی حیاء و یغضی من مهابته فلا یکلم الا حین یبتسم » ص٨٣ سایر مصاریع و ابیات فارسی بوده ، از شاعران مشهور مانند سعدی و مولانا است ؛ مانند: «نیست جرمش ز بانگ بی هنگام چه کند بینوا همین دارد» ص٣٨ «معشوق خوبروی چه محتاج زیور است ؟» ص٧٢ «فارسی گو گرچه تازی خوشتر است » ص١٧٨ ب)٢-٦- درج و اقتباس آیات قرآنی قاآنی در ٢٣ موضع به آیات قرآن مجید استشهاد کرده است ؛ آیات قرآنی گاه بـه عنـوان یکی از ارکان دستوری کلام و گاه برای تکمیل و تأکید معنا درج شده اند؛ مثال : «در هر نشوری جمال شاهد لاریبی از دریچه ی غیبی ظهور فرماید که الله نور السـموات و الأرض ؛ تا این جرعه به کام که درآید و این قرعه به نام که برآید.