چکیده:
دانشمند برجسته «عبدالصمد جبل عاملی» معروف به «شیخ بهایی»، از نوادر علمی عصر صفوی، یکی از بزرگان جهان تشیع است. او به موازات آثار گرانسنگ علمی، اشعاری با ویژگیهای فنی و ادبی به دو زبان فارسی و عربی از خود به یادگار نهاده است. اشعار شیخ، آیینه تمام¬نمای اندیشه¬های مذهبی و تشیع اوست. بیشترین حجم اشعار فارسی و عربی وی را، سروده هایی در مدح اهل بیت و ترویج اندیشه تشیع تشکیل میدهد . او در این زمینه با کمیت بن زید اسدی شاعر بزرگ شیعی رقابت میکند. همچنین، شاعر پربسامدترین ابیات و تصاویر خیالی و شاعرانه را به امام عصرعلیه¬السلام اختصاص داده است. جستار حاضر بر آن است که به سوالات زیر پاسخ گوید:
- از نظر سبک شناسی، به کارگیری مواردی مانند : اسالیب بیانی، نظام واژگان و موسیقی کلام در سروده های شیعی شیخ بهایی چگونه است؟
- تصویر پردازی شاعر در این قلمرو از چه ویژگیهایی برخوردار است؟
- تنوع آماری عناصر تشیع در اشعار پارسی و تازی شیخ بهایی به چه شکل است؟
خلاصه ماشینی:
اگر چه درباره احوال و آثار شیخ بهائی مطالب بسیار نگاشته شده ، امـا اینگونـه بـه نظـر میرسد که در معرفی جایگاه ادبی ایشان حق مطلـب ادا نگشـته و بجاسـت کـه محققـان و دانش پژوهان این کار را به انجام رسانند و این شاعر ذولسانین را که شاهکارهایی بی نظیـر در دنیای ادب از خود به جای گذارده به جامعه ادبـی و فرهنگـی ، معرفـی نماینـد.
مضمون برخی از ابیات نیز تاکیدی بر رای ایشان است : تــا کــی بــه تمنــای وصــال تــو یگانــه اشکم شود از هـر مـژه چـون سـیل روانـه خواهد به سر آیـد غـم هجـران تـو یـا نـه ای تیـــر غمـــت را دل عشـــاق نشـــانه جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه و در نهایت غزل خویش را با این مضامین به پایان میبرد: بیچـاره بهـایی کـه دلـش زار غـم توسـت هرچند که عاصیست ز خیل و خدم توست امیــد وی از عاطفــت دم بــه دم توســت تقصــیر «خیــالی » بــه امیــد کــرم توســت (کلیات ص ٧٧و٧٦) یعنی که گنه را به از این نیست بهانه با نگاهی به اشعار شاعر درمی یابیم که او سخت شیفته امام زمان (عج ) است و در اشعار فارسی و عربی خود ایشان را بسیار ستوده است بگونه ای که از میان اهل بیت پربسامدترین ابیات و تصاویر خیالی و شاعرانه به آن حضرت اختصاص یافته است : در این زمینه مشهورترین اثر شیخ بهائی ، قصیده ای تحت عنوان «وسیلة الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان عج » است که رائیه ایست در شصت و سه بیت و از شاهکارهای شعر شیخ بهایی خصوصا و شعر و ادب شیعه عموما به شمار می آید.