چکیده:
بررسی شعر عرفانی در قرن چهاردهم و در کشاکش عصر پولاد و آهن و عرفانهای کاذب و دروغین، رنگ و ذوقی دیگر دارد؛ آن هم شعری که طعم عرفان راستین و ناب در آن چشانده میشود.در این مقاله زندگی ، شعر و اندیشه دکتر نعمت الله تابنده مورد بررسی و موشکافی قرار گرفته است. برای نیل به مقصود، مقاله در سه محور اصلی اندیشه و تفکّر، بلاغت و ادب، زبان و دستور سازماندهی شد.در محور نخست، اندیشه¬های کلیدی شعر او و در محور دوم، برجستگیهای شعرش از دیدگاه ادبی بررسی شد و در محور سوم ویژگیهای زبانی او از نظرگاه دستوری نگریسته شد.نکته دیگر، اینکه به دلیل بسآمد بالای بهره¬گیری نعمت الله از آیات قرآن و احادیث، ویژگی مذکور با عنوان استشهاد به آیات قرآن و احادیث به صورت یک ویژگی زبانی در ذیل محور سوم مورد بررسی قرار گرفت.
خلاصه ماشینی:
دکتر تابنده بر کنار از تمامی این اندیشه ها آرام و بی دغدغه به کار شاعری خود میپردازد، در شعر با نام کوچک خویش «نعمت یا نعمت الله » تخلص و نه تنها در قالبهای مختلف ادبی طبع آزمایی میکند بلکه به ساخت قالبهای جدید – که در محور دوم به آنها پرداخته شده است - دست میزند.
(بیان ، ص :٧٣) جـان بـه هوای دیـدنـت صـــبر ربوده از کفم در قـفـس تنم کنون حبس تو کرده ای مرا (دیوان ، ص : ٤) کـیـمـیــای نـظـرت بـر دل هـر کس افتــاد ســینه اش گنج شــد و گوهر عشــقت اندوخت (دیوان ، ص : ٦) با توجه به اینکه بسآمد کاربرد این نوع اضافه در دیوان نعمت الله بالاست و تقریبا عنصر ادبی غالب در اشعار او استفاده از همین صنعت میباشد برای آشنایی بیشتر با صور خیال شاعر چند اضافه تشبیهی دیگر را ذکر میکنیم : خانة دل (دیوان ، ص : ١٤)، ابر حجاب (دیوان ، ص : ١٨) ، شمس رخ (دیوان ، ص : ١٨)، ابروی کمان (دیوان ، ص : ٢١)، آتش فراق (همان )، آتش آه (دیوان ، ص : ٢٢)، هدهد عشق (دیوان ، ص : ٢٦)، خانقاه عشق (دیوان ، ص : ٢٧)، زندان تن (دیوان ، ص : ٣٥)، اکسیر نظر(دیوان ، ص : ٣٥)، آیینه رخسار(دیوان ، ص : ٣٨)، تند باد هجر(دیوان ، ص : ٦١)، کالبد زندان (دیوان ، ص : ٧١) اگرچه بسیاری از این ترکیبات کلیشه و تکراری است اما گاهی اضافه های غریب و دلچسب نیز مانند "چوگان اتهام " به نظر میرسد.