چکیده:
تراجم نگاری یا ادبیات شرح حالنویسی یکی از اشکال تاریخ نگاری اسلامی است و به بیان و شرح حال گروههای مختلف اجتماعی میپردازد. این شکل از تاریخ نگاری در دوره صفویه در مفهوم اصلی آن اندک است و مورخان رسمی کمتر به آن مبادرت کرده اند. با این وجود، در آثار نسب نامه نویسی، شرح حال نگاری، تذکره نگاری، ایل نگاری و تواریخ محلّی این دوره آگاهیهای شرح حالی آشکارا آمده است. افزون بر اینها، در تاریخچه ها و تواریخ عمومی این عصر نیز میزان قابل اعتنایی از آگاهی های تراجم احوال نامآوران و طبقات مختلف یافت میشود. از مجموع این آگاهی ها میتوان تصویری از اصناف، طبقات و شخصیتهای مختلف جامعه ارائه داد و نوعی تاریخ اجتماعی این دوره را بازسازی کرد. رویکرد متون تراجم تا پیش از صفویه بیشتر به سوی طبقات مذهبی بوده است. اما در دوره صفویه به همه طبقات موثّر در درون یک دولت توجه شده است. در این مقاله، تراجم احوال و تطورات و رویکردهای آن در متون تاریخی عصر صفویه تحلیل شده و طبقات مختلفی را که مورد توجه قرار داده اند، دسته بندی و بررسی نموده است.
Biography writing, or the literature of biography, is a form of Islamic history writing. The literature consists of books concerning the written history of different social groups, or individuals. In the real sense of the word, biography writing is few during the Safavid Period, and few formal historians have written biographies in that period. However, there are considerable books dealing with genealogy, autobiography, personal accounts of individuals, tribes, and local chronicles in the period that give information about personal events in the lives of famous people living in the period. Through these books, one can get a relatively clear picture of the contemporary classes, guilds, and various personalities in the society, and therefore, one can reconstruct a sort of social history of the period. Before the Safavids, the biographical texts had a religious orientations in the sense that they focused on religious personalities and classes as the Muslim Community [that is, the Muslim Omah]. During the Safavids, however, there was a shift towards other strata in a way that all the elements within the government received equal attentions. The present study tries to analyze the approaches and the evolution of biography writing and to discuss different social classifications in the Safavid Period
خلاصه ماشینی:
یکی از قالب های تاریخ نگاری عصرصفویه نیز تراجم احوال و تذکره ها است هرچند به مفهوم رسمی شرح حال نویسی تعداد این آثار اندکشمار است .
تذکره تحفه سامی اثر سام میرزا پسر شاه اسماعیل اول (تصحیح و مقدمه رکن الدین همایون فرخ ، تهران : انتشارات علمی ، بی تا)، مجموعه ای از زندگینامه های شاعران نیمه اول سده دهم هجری همراه با شمه ای از حال شاه اسماعیل اول و اولاد و احفاد سلاطین معاصر وی، سادات و علما و وزراء و سایر ارباب قلم و دیگر گروه ها است .
۲. تذکره نصرآبادی از میرزا محمدطاهر نصرآبادی(تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران : انتشارات اساطیر، ۱۳۷۸)، شامل شرح حال و آثار قریب هزار شاعر عصر صفوی و معاصران مؤلف ، در یک مقدمه ، پنج صف و یک خاتمه که در آن به ذکر امرا و خوانین و ملازمان پادشاه ، سادات ، نجبا، علما و فضلا، خوش نویسان ، فقرا و درویشان ، شعرای عراق و خراسان ، ماوراءالنهر، هندوستان و شرح حال مؤلف و اقوام او پرداخته و در زمان شاه سلیمان صفوی تألیف شده است .
او در آغاز، گفتار مفصلی را در بیان نسب صفویه و شمه ای از احوال شیوخ صفوی از شیخ صفیالدین اردبیلی تا شاه اسماعیل آورده (روضه الصفویه ،: ص ۱۱۳-۶۷) اما هیچ فهرستی در آخر حوادث هر پادشاه ارائه نداده ، با اینحال فرجام حیات تعداد زیادی از رجال این دوره که به قتل رسیده یا وفات نموده اند درگزارشهای وی آمده است .
در این کتاب در پایان حوادث سلطنت شاه اسماعیل اول ، فهرستی از رجال معاصر وی بدون شرح حال آمده است (همان : ص ۸- ۷).