چکیده:
داستان «گلرخ و شاهرخ» از داستانهای غنایی قرن دوازدهم هجری و از جمله داستانهای خیالانگیزی است که در آن قهرمان داستان به کمک نیروهای ماوراء الطبیعی بر دنیا تسلط مییابد. متن این داستان از نثرهای بینابین عصر صفوی است. چنانکه وفور لغات، استفاده از ترکیبات عربی، استفاده از وجه وصفی افعال، ترکیب سازی، اطنابهای پیدرپی، تضمین، استفاده از افعال و لغات در معنای خاص و عدم استفاده از لغات ترکی و مغولی از ویژگیهای سبکی آن محسوب میشود.
دیدگاه فکری نویسنده داستان مبتنی بر سه قالب غنایی، حماسه و تعلیمی است. چنانکه نویسنده برای پیشبرد داستان خویش ابتدا قالبهای حماسه و غنا را در صحنه پردازیهای بزمی و رزمی به کار میگیرد. سپس با استفاده از نتایج آنها با رویکرد دینی به تعلیم دادن موضوعات اخلاقی میپردازد. مقاله حاضر نتیجه پژوهش در تنها نسخه بر جا مانده از داستان «شاهرخ و گلرخ» است که ویژگیهای سبکی آن را مورد واکاوی قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
وی شیوع ترکیبات عربی، بکارگیری عبارات خام ، مطابقت دادن صفت و موصوف ، استفاده از عبـارات وصفی، استخدام سجعهای متوالی، اسـتفاده از تکلفـات ناموثر(بـارد)، رواج مترادفـات پیـاپی، تکـرار تعارفات و تملقها و آوردن اشعار سست را از ویژگیهای نثر این دوره میداند (سبک شناسی، بهار، ج ۳: ص ۲۴۹).
خسرو فرشیدورد نیز با پذیرش شاخصه های سبکی نثر دورٔە صفوی، سـه ویژگـی منفـی و سـه ویژگـی مثبت برای آن در نظر میگیرد که به قرار ذیل است : (۱ ویژگی منفی شامل نفوذ بسیار عناصر عربی در زبان ، نفوذ لغات نادرسـت و عبـارات آشـفته در زبان و ظهور گونه ای سره نویسی ناسالم در زبان .
از دیگر خصوصیات سبک نویسنده در این داستان ، استفاده از برخی لغات و اصطلاحات خـاص و افعـال بـه شـیؤە کهـن است .
بر اساس همان شیوه ای که در کتاب «کلیات سبک شناسی» برای تجزیه و تحلیل سبک شناسـی یـک متن پیشنهاد شده است ، در بررسی داستان «گلرخ و شاهرخ » نیز این متن از سه منظر زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار میگیرد.
٣-١- بررسی افعال الف ( کاربرد فراوان وجه وصفی از ویژگیهای بارز این دوره ، بسامد فراوان وجه وصـفی در متـون اسـت کـه پیـاپی آمـدن آنهـا عبـارات و جملات طولانی را به وجود آورده است .
سبک شخصی نویسنده داستان «شاهرخ و گلرخ »، مانند دیگر نویسـندگان دورٔە خـویش عـلاوه بـر تبعیـت از سـبک دوره ، در نگارش خود از لغات و افعال مخصوص نیز استفاده میکند که از ویژگیهای سبک شخصـی او به حساب میآید.