چکیده:
شاعران شیوه های گوناگونی را برای خلق مضامین تازه و عمیق و آرایـش سـخن بکـار گرفتـه انـد و نقادان سخن بر هر کدام از این شیوه های ابداع و آرایش کلام نامی نهاده اند؛ امـا یـک نـوع هنـری، شیرین و پرکاربرد از ترفندهای ادبی که سابقه ای به قـدمت خـود ادبیـات دارد و از آغـاز و در شـعر رودکی نیز دیده میشود، کمتر مورد توجه سخن شناسان قرار گرفتـه اسـت . ایـن شـیوه بکـارگیری حروف الفبا در خلق مضامین بشیوه ای هنری، زیبا و شورانگیز است . مولوی از کسانی اسـت کـه بـا بهره مندی از جادوی هنر بر کالبد حروف الفبا دمیده و به آنها جـانی تـازه بخشـیده اسـت . در ایـن نوشتار بر آنیم تا چگونگی بکارگیری حروف الفبا برای خلق مضـامین را در غزلیـات شـمس تبیـین کنیم و به ابداعاتی که مولوی در این شیوه بدان دست یازیـده اسـت اشـاره نمـاییم . در ایـن مجـال ضمن بیان مفاهیم خلق شده ، زیباییها و کاربرد هنری حروف الفبا نیز ارائه خواهد شد.روش تحقیق توصیفی بوده و از طریق مطالعات کتابخانه ای و الکترونیکی صورت میگیرد.
خلاصه ماشینی:
مضمون آفرینی با حروف الفبا در ادب فارسی سابقه ای طولانی و به قدمت خود ادبیات رسمی دارد چنانکه کاربرد آن در شعر رودکی نیز بچشم میخورد: زلــف تــو را جــیم کــه کــرد آن کــه او خــــال تــــو را نقطــــۀ آن جــــیم کــــرد (دیوان اشعار، رودکی: ص ٢٥ ، بیت ٦) و در تمام ادوار شعر فارسی نیز شاعران بگونه های مختلف از آن بهره برده اند که بعنوان مثال از شاعران سبکهای مختلف شعر فارسی نمونه هایی ذکر میشود: زیــن قــد چــو تیــر و الــف چــون لافــی؟ کــین زود شــود چــون کمــان و چــون لام (دیوان اشعار، ناصر خسرو: ص ٦٨ ، بیت ٧) عیـد افسـر اسـت بـر سـر اوقـات بهـر آنـک شـبهی اسـت عـین عیـد ز نعـل تکـاورش (دیوان اشعار، خاقانی: ص ٣٠٤، بیت ٦٩ ) سرکشـــی کــــاف بــــرون کــــن ز ســـر مـــیم صـــفت بنـــد گـــره بـــر کمـــر ( هفت اورنگ ، جامی :ص ٥٣٦ ، بیت ١٤١٩) یــار مخــوانش کــه چــو شــین در رقــم داخــل شــادی اســت نــه داخــل بــه غــم (دیوان اشعار، وحشی بافقی :ص ٣١٧، بیت ٨ ) قــد فلکهــا چــو دال از پــی تعظــیم توســت با قد همچـون الـف بـر سـر جـولان تـویی (دیوان اشعار، صائب :ص ٧٧٧، بیت ١ ) آن عنبرین دو زلف کـه رقـاص روی توسـت گاهی به شکل دال و گهی شـکل لام کـرد (دیوان اشعار، قا آنی:ص ١٥٢، بیت ١٠ ) کودک از ابجد جز جـیم نخوانـد زیـن پـس تا تو آن زلـف درافکنـدی جـیم از بـرجیم (دیوان اشعار، بهار:ص ١٠٣، بیت ٦) ١-٢- اهمیت و پیشینۀ موضوع : با وجود چنین کاربرد گسترده در ادب فارسی، توجه قابل ملاحظـه ای بـاین شـیوه نشـده اسـت .