چکیده:
در این پژوهش تلاش شده است بازنمود اندیشه ولایی و شیعی در اشعار ناصرخسرو بررسی و تحلیل شود. اهتمام نگارنده در این پژوهش بر بررسی ویژگیهای زبانی و انتخابهای صوری ناصرخسرو در سطح توصیفی شامل واژگان، دستورزبان و ساختهای متنی است و به مفاهیم و مضامین در مواردی که ارتباط مستقیم با ویژگیهای زبانی داشته باشند پرداخته شده است. برمبنای پژوهش حاضر در اشعار ناصرخسرو جایگاه علیبنابیطالب در مقایسه با خلفا، بصورت ویژهای تفاوت دارد. علیبنابیطالب و فرزندان ایشان، همواره مورد ستایش و تحسین ناصرخسرو هستند و دشمنی با فرزندان ایشان به منزله دشمنی با خود ایشان است. بعلاوه اینکه ایشان توسط شاعر، خازن قرآن، شبان رمه امت، برگزیده اوصیا، بهترین مردم پس از پیامبر و ... معرفی شدهاند. ناصرخسرو مخاطبان خود را به دوستی علی بن ابیطالب و خاندان پیامبر توصیه میکند و کسانی را که دیگری را بر او برگزیده باشند سرزنش میکند. او در پاسداشت هیچ یک از چهرههای آیین اسلام جز پیامبر اکرم، در حد علیبنابیطالب، نکوشیده است.
In this research, is tried to test and analysis the representation of Shiei thought in Naser Khosro’s poems. The writer tried to examine the formal choices and language features of poet in a descriptive level, consisting vocabularies, grammar and text structures. Also concepts and themes, if had a direct relation with language features, have been regarded. According to this research, Imam Ali has a privileged position in comparison with other Khalifahs. Imam Ali and his children were being admired by Naser Khosro and the feud with his children equals hostility to him. Moreover, Naser Khosro introduced Imam Ali as Quran treasurer, shepherd the sheep of the nation, chosen by successors, the best of people after the Prophet, and so on. Naser Khosro invites his readers to love Imam Ali and Prophet’s family and blames the people who elected others to him. Naser Khosro has respected none of Islam famous faces as much as Imam Ali, except Prophet Mohammad
خلاصه ماشینی:
قصیدة مطلع "ای آنکه جز طرب نه همی بینمت طلب /گر مردمی ستور مشو، مردمی طلب " در قصیده ٢٢ دیوان ، مضمونی را که مبتنی بر رد خلافت خلفاست و بر حقانیت علیبن ابیطالب تاکید دارد بیان و آن را در جملات متعدد تکرار کرده است چنانکه در اشعار دیگرش نیز چنین مضامینی را دارد: بر آن برگزیدة خدای و پیمبر/گزیدی فلان و فلان و فلان را (همان ،ص ٥٦) دراین ابیات نیز در انتقاد از مخالفان فاطمیان ، به ماجرای غدیرخم اشاره میکند و کنشگران این فرآیند را بازماندگان همان کسانی میداند که عهد غدیرخم را نادیده انگاشتند: ایزد یکی درخت برآورد بس شریف / از بهر خیر و منفعت خلق در عرب .
به عنوان نمونه کاربرد تعابیری نظیر گرسنه بودن برای حاکمان و خلفای وقت در مقابل کلمات "سخاوت و رحمت "که برای آل البیت به کار میبرد، نشانگر دانش زمینه ای گوینده و مخاطبان درباره ی شیوة رفتار خلفای وقت است که نه تنها در این شعر بلکه در نمونه های دیگری از ناصرخسرو نیز تکرار شده است : هر زمان بتر شود حال رمه /چون بودش از گرسنه گرگان رعات (همان ، ص ١٣٢) چنانکه از اشعار ناصرخسرو پیداست ، او در پرداختن به موضوع آل البیت ، رویکردی فراتر از گفتمان مسلط روزگارش داشته است .