چکیده:
درباره نام زردشت و معنی آن از دیرباز اختلاف نظر وجود داشته است. ازجمله کهنترین
ریشهشناسیهای عامیانه در این باره آرای برخی از یونانیان دوران باستان است که نام
زردشت را با کلمة «ستاره» مرتبط دانسته و معنیای چون «ستارهپرست» را برای آن
پیشنهاد دادهاند. در چند سدة آخیر نیز که مطالعات زبانهای ایرانی و دین زردشتی
کانون توجه قرار گرفت دانشمندان نظرهای متفاوتی دربارة این نام آرائه کردهاند.
نویسنده که از بزرگان ایرانشناسی و متخصص زبانهای ایرانی باستان است در این
نوشته سعی کرده با مراجعه به متون کهن دست اول مانند اوستا و دیگر زیانهای
ایرانی مانند فارسی میانه و سغدی و آثار نویسندگان یونانی و ارمنی در دوران باستان و
ذکر آرای متفاوت دانشمندان متاخر دربارة این نام و تحلیل و نقد برخی از آنها
محتمل ترین معنی را برای نام زردشت ارائه دهد
خلاصه ماشینی:
). بـا وجود این ، در مقایسه با صورت های فوق شاهدهای فارسی میانۀ کتابی و کتیبـه ای ایـن نام یعنی tt( zltw)h(szar)a(du)x(s) (با تحول آوایی tus- از tuxs- که برآیند معمول از turs-* از ایرانی باستان -traus-* است ) و صورت های فارسی نو «زرتشت »، «زردشت »، «زرادشت »، «زراذشت » (که صورت های سریانی tzardus،t dusz)a(ra، و عربی td−usa/̄zara بـر پایـۀ آنهـا ساخته شده )، نیز صورت فارسی میانۀ مانوی zar)a(drus❆t( zrdrws❆t که صورت مقلـوب از صورت اصلی zar)a(durs❆t* است ) صورت کهن تری بـا واج /t/ بـه جـای /θ/ (tra-zaratus* به جای -trazaraθus) را میطلبد (فرض از میان رفـتن ویژگـی سایشـی واج /θ/ و تبـدیل آن به /t/ برای صورت های فارسـی کمکـی بـه حـل قضـیه نمـیکنـد).
برای صورت های متفاوت این نام کـه در زبـان هـای ایرانـی بـه کـار رفتـه ، عمومـا، صورت ایرانی باستان -trazarat-us* بازسازی میشود، هرچند فقط بر پایۀ صورت یونـانی sro strezo میتوان قائل به وجود صورت ایرانی باستان trazara-us* نیز بود.
از آنجـا کـه هـیچ ریشـۀ فعلـی بـا چنـین مشـتقی در زبان های ایرانی وجود ندارد، تنها معنایی که برای این نام بر پایۀ واژه ای کاملا تأییدشده ، اما نه در اوستایی (١٩٧ :١٩٨٠ ,Schmidt)، میتوان داد همان نخستین پیشنهاد یعنـی «دارنـدٔە شترهای پیر» است .
با وجود این ، کوشش هایی، هرچنـد ناموفق ، در بـه کلـی متفـاوت دانسـتن صـورت یونـانی sro strezo از اوسـتایی -trazaraθus و مشتق شدن آن از اصلی کاملا متفاوت ، شاید صورت تغییر شکل یافته ای در گـویش مغـان ، نیز انجام گرفته است (f١٨٣ :١٩٨٢ ,Werba ;٢٦-٢٤ :١٩٣٠ ,Markwart :cf.