چکیده:
هدف این مقاله بررسی ابعاد داخلی، منطقهای و بینالمللی مداخله انگلستان در مناطق بلوچنشین ایران در ۱۹۱۶ در جریان جنگ جهانی نخست است. کتاب مهاجمان سرحد ژنرال رجینالد دایر فرمانده عملیات نظامی انگلستان در رویارویی با سرداران بلوچ ایرانی تنها شرح مفصل بجای مانده از این رویداد مهم محلی در ایران است. بااینهمه روایت دایر تصویر کاملی از این رویاروییها به دست نداده و پرسشهای زیادی را درباره این رویداد و زمینهها و پیامدهای آن بجای میگذارد. آگاهی درست از این امر تنها با کنکاش پیرامون زمینههای ملی، منطقهای و بینالمللی آن امکانپذیر است. هدف این پژوهش تلاش در جهت روشن کردن این ابعاد سهگانه زمینههای رویارویی سرداران بلوچ با انگلیسیها و نیروهای نظامیان است. نویسنده بران است که مبارزات سرداران بلوچ ایرانی با استعمار انگلستان در چهارچوب درک رابطه و هماهنگی آنها با نخبگان سیاسی مشروطهخواه و استقلالطلب ایران در سطح ملی، تأثیر فتواهای جهاد علیه متفقین در منطقه بر مبارزات آنها در سطح منطقهای و بهرهگیری انگلستان از ابزار ارتباط آلمانها با بلوچهای ایران که چندان واقعی نبود در سطح بینالمللی قابلفهم است.
خلاصه ماشینی:
در کنار این سه سطح تحلیل ملی، منطقه ای و بین المللی ، در نوشته های مربوط به عملیات انگلستان و متحد روسی آن در مناطق جنوب شرق ایران به رویدادهایی اشاره شده که در نوع خود بسیار کوتاه توصیف شده و نه در کتاب ژنرال دایر و نه نوشته های ایرانی مربوط به رویدادهای سیستان و بلوچستان درباره آن ها داده های چندانی به دست داده نشده است .
هرچند در کتاب دایر و سایر نوشته های موجود به رابطه مفصل میان مقامات دولت مشروطه با سرداران بلوچ از طریق فرمانداران و والیان محلی در کرمان ، سیستان یا خراسان اشاره ای نشده است اما از برخی نشانه ها می توان به این پی برد و این احتمال را داد که میان سرداران بلوچ ایرانی و کارگزاران دولت مشروطه ارتباطاتی وجود داشته و اصولا طوایف بلوچ به ویژه سرداران آن از مواضع ضد استعماری نخبگان مشروطه خواه ایران آگاه بوده و همین ارتباط روحیه ضد استعماری آن ها را نیز تشویق می کرده است .
جمعه خان اسماعیل زهی سردار برجسته سرحد و فرمانده عملیات لیرودیک بارها خاطرنشان کرده بود که با مبارزه علیه انگلیسی ها، دینی را که پدرش درراه دفاع از ایران داشت ، ادا کرده است (الله بخش و شه بخش ، ١٣٩١) ارتباط میان بلوچستان ایران با سایر مناطق کشور و حمایت از حرکت های ملی گرایانه و آزادی خواهانه سایر ایرانیان ، بعد از جنگ هم تداوم یافت و از آن جمله می توان به حمایت بلوچ های ایران از قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز در سال ١٩١٩ اشاره کرد (صابری، ١٣٩٥).